Дэ дызэплъыр фэращ

Дунейпсо Адыгэ Хасэм и IX Конгрессым хэтахэм ящыщщ Нью-Джерси щы­Iэ Америкэ Адыгэ ФIы­щIэ Хасэм и тхьэмадэ Юнус (Бэ­вий) Ни­хьэт. Ар а къулы­къум зэрыпэрытрэ илъэ­ситI хъуауэ аращ, ауэ Дунейпсо Адыгэ Хасэр къызэрыунэхурэ абы жыд­жэру хо­лэжьыхь. Гъэ­щIэгъуэн фщыхъуну къы­т­фIощI «Адыгэ пса­лъэм» и хьэщIэ­щым къытхуеблэгъа тхьэмадэр лъэпкъ Iуэхум зэреп­лъыр.

Обамэ адыгэхэр ирегъэблагъэ жыхуаIэр пцIыщ

 — Дэнэ къуажэ ущыщ?

— Сэ Сирием, Джоланым, сы­къыщалъхуащ, Мансурэ къуажэм. Журтхэм 1967 гъэм дыкърахуа нэужь, си адэр щылажьэр Дамаскти, унагъуэри абы дыIэпхъуащ. 1969 гъэм Америкэм сы­кIуащ. Абы щыгъуэ илъэс тIощI­рэ плIырэ сыхъуу арат.

— Уи унэцIэр зэи зэхэсха­къым.

— Бэвийхэ абазэхэу си гу­гъэщ е бжьэдыгъущ. Ди лъэпкъыр цIыкIущ – уна­гъуищ дэсауэ аращ ди къуа­жэм. Илъэс пщыкIуплI и пэкIэ Мейкъуапэ сыкIуауэ щытащ, Конгрессыр Бжьэдыгъукъалэ (Краснодар) щыщекIуэкIам щыгъуэ. СыщIэупщIат ди унэ­къуэщ щыIэми, тщыщ згъуэ­та­къым, ауэ Адыгейм щэн­хаб­­зэмкIэ и министр Чемсо Гъазий ди лъэпкъым теухуауэ тхылъ ятхауэ жиIащ, къызитынуи сыкъигъэгугъащ.

— Юнусыр уи адэшхуэхэм ящыщ зым и цIэу арагъэнщ.

— НтIэ. Сирием ди унэцIэ дыдэхэр ди цIэм пытхауэ щыщытащ зы лъэхъэнэ гуэр. ИтIанэ нэгъуэщI зэман къежьащ: ахэр пыдагъэхри, ди адэжьым и цIэр уна­гъуэ­цIэу къэтщтэну ягъэуващ.

— Нью-Джерси Хасэм некIуалIэ адыгэхэр щIыпIэ куэ­дым къикIа?

— Нью-Джерси дэс адыгэхэм я процент бгъущIыр Сирием къикIащ. Адрей пщIыр – Иорданием, Тыркум, Кавказым. Кавказым никIахэр зауэ нэужьым къэмыкIуэ­жы­фахэращ, абыхэм ящыщу нэрыбгитI къудейщ псэужыр. ИтIанэ Кавказым никIауэ зы мин хуэдиз Бруклин, Нью-Йорк дэсхэщ мыбы щыщ хъыджэбз­рэ щIалэ­щIэ­хэу.

— Ахэр сыт хуэдэ зэман ны­щыкIуар?

— Мы илъэситху блэкIам лэ­жьэну е еджэну накIуэхэурэ къэнащ. Зы гуп соцIыху рестораным щылажьэхэу, хэт пщафIэщ, хэт Iэнэзехьэщ, къаIэрыхьэ лэжьыгъэр ягъэ­защIэ.

— Хасэм и лэжьыгъэр тыншу зэтеува?

— Ди Хасэр зыщIэс унэр инщ, Iыхьищу зэхэтщ: еджапIэ, цIыху зэхуэсыпIэ, мэж­джыт. Илъэс зыбжанэ хъуауэ шхапIэ щолажьэ, хьэлывэ гъэщIэгъуэнхэр ящI. Нэхъапэм къэхьэуэ, шей фIэкIа щы­Iакъым, иджы шхын щап­щэфI. КъэфакIуэу щэрэ щэ ныкъуэрэ зыхэт гуп диIэщ. Зы мазэ закъуэ фIэкIа зэпыу ямыIэу загъасэ. Зыгъасэр Сирием никIа адыгэ щIалэщ. Хасэм и тхьэмадэхэр илъэситIым зэ IэIэткIэ хах. ИтIанэ нэ­хъыщхьэмрэ къуэдзи­тIым­рэ абыхэм къыхахыж. Нэрыбгэ щийрэ щэ ныкъуэрэ хуэдиз ахъшэ яту Хасэм хэтщ. Иджыри къэс долларищэрэ тIощIрэ халъхьэу щытащ, илъэсыщIэр къэунэхумэ, долларищэрэ тIощIип­лIым хуэкIуэнущ. ЩIыгу къэтщэхуащ хасэ унэм къыбгъэдэту. Iуэху щхьэхуэ гуэр щхьэ­кIэ мылъку дыхуей хъумэ, хъарзынэу къыхокI – я жыпхэм тыншу доллар мин, минрэ щитхурэ кърахри къы­халъ­хьэ.

— Хасэм и мылъкур цIыху щхьэхуэхэм къыхалъхьэра зэрыхъур хьэмэ къэралыр къыв­дэIэпыкъурэ?

— Къэралым къеIытхынуIауэ яужь дитакъым. Американ хьукмэтым къеIыпхыу щытмэ, нэхъ къыптекъуза уохъу, адыгэхэм нэмыщI нэгъуэщI лъэпкъхэри къевгъэкIуалIэ жаIэнущ. ЕджапIэм щхьэкIэ ахъшэ дыхуейщ жытIэмэ, къы­датынущ, ауэ хуиту ди лъэпкъым и закъуэ дытелэжьэн щхьэкIэ къеIытхыр­къым.

— Фи Хасэм хэтхэм я нэ­хъы­бэр Сирием щыщщ. Абы зауэ къызэрыщыхъейрэ къэрал зыбжанэм, абыхэм Тыркури Америкэри яхэту, щтапIэ ихьэжынухэр ира­гъэб­лагъэу хъыбар къэIуащ. Обамэ Барак адыгэхэм къащ­хьэщыжыну хьэзыр ­хуэдэу жызыIи щыIэщ. Сыт а хъыбархэм я пэжыпIэр?

— Обамэ адыгэхэр ире­гъэблагъэ жыхуаIэр хъыба­рыпцIщ, япэрауэ. Къишэпэну сощIри, езы Обамэ деж унэмысу сенаторхэр, Клинтон Хиллари, езы американ хьукмэтыр арэзы хъун хуейщ. Къэ­рал Iуэху­щIапIэхэм, пса­лъэм папщIэ, «Тол­стой фаундейшн» дэ дызышауэ щытам хуэдэ, ар щыIэж­къым, къэбгъуэтын хуейщ.

— «Насып фаундейшн» жаIэу зыгуэр топсэ­лъыхь зэпыт мы Iуэхум.

— «Насып фа­ун­дейшн»-р зы нэрыбгэ за­къуэщ зейр, ар щэнхабзэращ зытелажьэр. Ар зыгъэлажьэр Емышэ Жантищ.

— ЦIыху дапщэ нэкIуагъэн фи деж зауэр къызэрыхъейрэ?

— УнагъуитI нэ­кIуащ. НэкIуэну хуейуэ хъыбар къыдатауи щыткъым нэгъуэщI­хэм. Мыбы, Хэкужьым, къэкIуэну хуейхэщ, ауэ Америкэм нэкIуэн мурад зиIэ щыIэу зэхэсха­къым.

— Псоми къазэрыфIэщIыр Сирием икIыу щтапIэ къэзылъыхъуэхэм я нэхъыбэр Америкэм накIуэущ, дэIэпы­къуэгъуи нэхъ ягъуэтущ?

— Хьэуэ, пэжкъым ар. А зи гугъу сщIа унагъуитIыр Дамаск никIащ, аркъудейщ.

— ИтIанэ, Америкэм демократие нэхъ зэрыщыIэм щхьэ­кIэ, адыгэ Iуэхури нэхъ тыншу щызэрахуэу жаIэ.

— Ар пэжщ. Дызыхуейр тщIэ­ну дыхуитщ, зыми къытпиубыдынукъым, а хуитыныгъэр диIэщ. Дэ ди закъуэ­къым, Америкэм ис дэтхэнэ зы лъэпкъми и щэнхабзэм, щIэныгъэм зригъэужьыну ­хуитщ, кIуэ, езы Америкэ къэралым и Iуэху ухэмыIэ­бэмэ, уи лъэпкъым узыхуей хуэп­щIэну ухуитщ.

— Америкэм щыщ гуп гуэрхэм Сочэ Олимпиадэр ще­кIуэ­кIыу ддэнукъым жаIэ хуэ­дэу хъыбар къоIу.

— Ди Хасэм политикэ Iуэху зрихьэркъым. Ар «Сочэ дыхуейкъым» зэгухьэныгъэращ. Абы и лIыкIуэхэр Куржым къокIуэ, Европей Союзым ма­кIуэ. Абыхэми зыгуэр ящIэ, ауэ, сэ сызэреп­лъымкIэ, Уры­сейм уезауэкIэ упэлъэщынукъым, уезэуэни хуей­къым – дахэкIэ удэпсэумэ нэхъ фейдэщ.

— Мы Олимпиадэ Iуэхум дауэ уеплърэ? Иныкъуэхэм ткIийуэ пэщIэувэн хуейуэ ябж. Нэхъ щабэхэм, апхуэдэу хьэ­лыншэу зыдмыщIу, фIы­кIэ зыкъедгъэцIыхумэ нэхъ тэ­мэмщ жаIэ.

— Дэ, Хасэр, дызэреплъращ: Олимпиадэр щекIуэкIкIэ, мы щIыпIэм исахэр мыпхуэдэ цIыхухэращ жытIэу зыд­гъэлъагъуэмэ, нэхъ къэсэбэпынущ. Олимпиадэм деныкъуэкъуу, бэракъхэр тIы­гъыу «ФэдгъэщIынукъым!» жытIэкIэ, мыхьэнэ иIэкъым. ЯщIынущ. НэгъуэщI щIыпIэ къикIахэр зыщIэбгъэнакIэу закъыхэбгъэщ нэхърэ, да­хэ­кIэ дадэпсэумэ, ди цIэр нэхъ жыжьэ Iунщ. Дыхуей-дыхуэмейми екIуэкIынущ Олимпиадэр, аращи, зыщIэд­гъэпу­дыжын щыIэкъым.

 Кавказым псори дихуэнущ

 — Хэкум мы къэкIуэгъуэм укъыщIеблэгъа хъуар Дунейпсо Хасэм и Конгрессырщ. Арэзы укъищIрэ ДАХ-м и лэжьыгъэм?

— ДАХ-р дызэриIэр дэгъуэ дыдэщ, диIэн хуейщ ар. Адыгэр икъухьащ. Краснодар 1998 гъэм Конгрессыр щекIуэкIыу жаIауэ щытащ: къэрал 64-м исщ адыгэхэр. Ливием, Суданым адыгэ ису тщIакъым, Германием нэрыбгэ заул еджэну кIуауэ зэрисыр сщIэрт, ауэ нэхъыбэ щыIэу къыщIэкIащ, Бельгием исщ. Псори дызэ­ры­щIэн хуейщ. ЦIыхухэм къызэрагъэзэжыну щIыкIэм дегупсысыпхъэщ. Псори ди­хуэнущ Кавказым, дыкъэ­­кIуэжмэ. Ауэ дыкъэ­кIуэжын и пэкIэ, Iуэху куэд зэфIэд­мыгъэкIыу хъуну­къым. Ар Кавказым исхэм я закъуэ ящIэн ялъэкIыну­къым, Сирием исхэм я закъуи ялъэ­кIы­ну­къым, ды­зэ­­дэIэпыкъужын хуейщ. ИтIа­нэ – ди бзэр! Бзэр бгъэ­кIуэдмэ, бжыгъэм укъригъэ­лынукъым. Ар тIэщIэкI­мэ, дыкъэзыугъуеижын щы­Iэкъым. Иорданием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм ящыщу илъэс тIощIрэ пщIы ныб­- жьым нэхърэ нэхъыщIэхэм адыгэбзэ ящIэркъым. Ар унагъуэми я лажьэщ, Хэкуми и лажьэщ, адыгэу дунейм тет псоми ди лажьэщ. Америкэм щыIэхэри дыапхуэдэ къабзэщ. Ди узщ адыгэ хабзэр нэхъ мащIэ зэрыхъур. Ди Хасэм щыдогъэдж адыгэбзэр, пэжщ зы махуэ закъуэщ – тхьэмахуэрщ – абы хухэтхыфыр. НетIэ зи гугъу сщIа Емышэ Жанти илъэситI и пэкIэ зы псалъэ закъуэ адыгэбзэкIэ ищIэртэкъым. Езым и закъуэ зригъэщIэжри, тхылъ итхыжащ, бзиплI къызэщIиу­быдэу: адыгэбзэ, тыркубзэ, хьэрыпыбзэ, урысыбзэ. Иджы нэгъуэщIхэм ярегъэ­щIэж адыгэбзэ. Ухуеймэ, умыщIэфын мы дунейм теткъым.

— ЛъэпкъгъэкIуэдым и Iуэхур зэ­дауэ куэд къызы­хэкIым щыщщ: Куржыр щыхьэту къэуващ ди лъэпкъым апхуэ­дэ лей къызэ­рыте­хьамкIэ, ад­рей къэралхэм зэкIэ зыри жаIэркъым. Сыт нэхъ зэлэжьын хуейр мы лъэныкъуэм­кIэ?

— ЕгъэщIэн хуейщ къэралхэм ди лъэпкъыр зэрагъэ­кIуэ­­дар. Ауэ лъэпкъгъэкIуэд къыдащIылIащ жытIэу махуэ къэс дыгъкIэ ди Iуэхур ефIэ­кIуэнукъым. Ди къалэнхэр махуэ къэс дгъэзэщIапхъэщ. Щыгъуэ махуэ къэралхэм щыдиIэщ. «Сочэ дыхуейкъым» жызыIэ гупым хэт нэрыбгэ заулымрэ ди Хасэмрэ зэгъусэу илъэс кIуам пэкIу къызэдгъэпэщащ. ДгъэкIуэдын хуейкъым а махуэр, дэ къыттепсыха гуауэм хуэдэ къы­зыщыщIа лъэпкъ мы дунейм тет­у къыщIэкIынкъым. Мел­уаних-блы адыгэу Кавказым исащ лъэпкъгъэкIуэдым и пэ. Иджы мелуаным нэскъым. Адрейхэр хамэщ, дэ дигу хэхъуэу дыщыпсэун хуей щIым нэгъуэщIхэр исщ. ИтIа­нэ, дыкъэкIуэн хъумэ, визэ ды­хуейщ. Ди Хэку дыкъэ­кIуэжын щхьэкIэ сыт визэ дыхуэныкъуэн щIыхуейр? Хамэм Кавказым и бжэр тхузэIуихрэ дыкъригъэхьэ- жу.

— Аэропортым уигу щызэщагъэуа къыщIэкIынщ.

— Хьэуэ, щIыпIэ куэдым сы­щыIащ, зыри и лажьэкъым аэропортым, дэгъуэщ, тыншу Iуэхухэр зэфIагъэкI.

— Нобэ дэнэкIи щыIэ адыгэр­ зэлъоIэс. Хэкуми йокI икIи къохьэ, ауэ адыгэ Iуэхур къафэ-джэгум фIэ­мыкI хуэдэу щытщ, щэнхабзэм и гъунапкъэм икIыр­къым. Хуэму, тэмакъкIыхьу политикэ и лъэныкъуэкIи зы­гуэрхэр гъэкIуэтэн хуейкъэ? АбыкIэ сэбэп хъунур сыт? ЦIыху хьэмэ щIэныгъэ тхуримыкъур е дыхуэмыхуу аркъудей?

— Дэ дызэплъыр фэращ. Фэ щэнхабзэ, тхыдэ фиIэщ. Дэ дывгъэщIэн, къыдэфтын ­хуейщ а щIэныгъэр. Дэ, пса­лъэм щхьэкIэ, библиотекэ диIэщ Хасэм, ауэ цIыкIуIуэщ. Фэ фынакIуэурэ фщIэхэмкIэ фыкъыддэгуашэу щытын ­хуейщ. Дэ дызыунагъуэщ. Абы нэкIуэну нэрыбгитI-щым я кхъухьлъатэ уасэр дэ къыдэхьэлъэкIынукъым. Тыншу зызэпытщIэфынущ. Ди щIалэхэр къэдгъэкIуэн ­хуейщ. Гуп-гупурэ гуэшын хуейщ ныбжькIэ: хым ще­гъэжьауэ пщIым нэс, пщIым щегъэжьауэ пщыкIухым нэс, дэтхэнэ зыми и акъылым теухуауэ. Мыхьэнэ нэхъ зиIэу къысфIэщIыр илъэс 18-30 ныбжь зэхуакум дэтхэр зэ­лъэIэсынращ. Зэ-тIэу щIалэ­гъуалэ гуп къэкIуауэ щытащ. Щхьэ зэпыужа, сщIэркъым. Лъагъуныгъэ, ныбжьэгъугъэ ди щIэблэм яку дэлъ хъунущ, апхуэдэ зэпыщIэныгъэхэм я фIыгъэкIэ. НэхъыфIу зэры­щIэнухэщ хабзэм теухуауи. Зы махуэ гуэрым си щIалэр ны­дэлъэдэжащ: «Кавказым со­кIуэ», – жиIэри. Ар жиIэну зэи сигу къэкIакъым. Дыгъэ зригъэуну, псы гуэрым хэсыну кIуэн фIэкIа, Кавказым къэкIуэну зэи си гугъакъым. Сэрэ си щхьэгъусэмрэ дызэплъыжащ. Паспорт иIэт, визэ къыдихырт, арати, си фIэщ мыхъуурэ къыдэкIащ. КъыщыкIуэм, Тхьэ селъэIуащ а тхьэмахуищ къызэрытам: «ЩIыпIэр фIыуэ илъэгъуауэ къэ­кIуэжамэ арат», – жыс­Iэурэ. Игу кIэрыпщIауэ нэ­кIуэ­жащ икIи.

 Америкэм исхэр щхьэ къэмыкIуэжрэ?

 — Дэ къызэрытфIэщI дыдэр жысIэнщ. Дыхуейщ адыгэхэр псори къэкIуэжыну, Сириеми Тыркуми хуэмурэ къо­кIыж, ауэ нэхъ къэмыхъейр Америкэмрэ Иорданиемрэщ. Дызэрегупсысыр: а къэралхэм гъащIэр нэхъ тыншу щокIуэкIри, абы щыпсэумэ нэхъ къащтэ.

— Ар пэжщ, пэж дыдэщ. Америкэм адыгэ искъым, Кавказым и гугъу имыщIу, фIыуэ имылъагъуу. ИтIани, дэ дызэрыгупсысэр бжесIэнщ. Мыбы, Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Адыгеймрэ, исхэр тIэкIу елэжьын хуейщ мы Iуэхум. Сэ си ныбжьыр здынэсам мыбы сыкъэкIуэжмэ, адыгэбзэр сощIэ, ауэ урысыбзэр сщIэркъым. Урысыбзэ умыщIэу мыбы уисыну тын­шкъым. ИтIанэ унэ узыщIэсыным и Iуэхур. Дэ ар къыдатын хуейщ жысIэр­къым. Ауэ дэнэ дыщыпсэунур, дэнэ унэ щыдухуэнур, сыт ди псэукIэ хъунур – абы зыри егупсысыркъым, «Аме­рикэм исхэр щхьэ къэмы­кIуэж­рэ?» – жаIэ фIэкIа.

— Америкэми Иорданиеми исхэр къэкIуэжу я унэ-лъапсэ мыбы щызэрагъэпэщыжыным я мылъкур къай­леекIыу яхурикъунущ, езыхэр хуэмейуэщ къызэрыт­фIэ­щIыр.

— Иорданием исхэр дэ нэхърэ нэхъ бейщ.

— Иорданием исхэм Си­рием­ ис псори къыздашэжу къэ­кIуэжыфынукъэ?

— КъэкIуэжыфынущ! Иорданием исхэм мыр жысIауэ зэхахыжмэ, къысхуэшхыдэну къыщIэкIынщ, ауэ адыгэ мелуанырыбжэу а къэралым щэрэ щэ ныкъуэрэ исщ, я мылъкум и лъащIэм лъэмы­Iэсу. Сыт-тIэ а ахъшэм ира­щIэр? Езыхэр иротхъэ. Тхьэм игъат­­хъэ, ауэ адыгэ Iуэху­ми хэIэбэн хуейщ. Дэри, Америкэм щыIэхэр, дыаращ. Пса­лъэм папщIэ, Сирием и Iуэ­хур Иорданием щыIэ адыгэхэм зэфIахыфын хуейщ.

— Сыт хуэдэ Iуэху ар?

— Адыгэ къэкIуэжхэм я Iуэху зэфIахын ялъэкIынущ. Щыпудщ мыбы псори, зыгуэр­ пщIэну уигу илъмэ. Иджы зэрызэхэсхымкIэ, къэкIуэж­хэм урыс къуажэхэм унэхэр къыщыхуащэхуу хуежьащ. Ауэ абы дэтIысхьэхэр лэ­жьыгъэкIэ гугъу ехьынукъэ? Налшык километр щэ ныкъуэ хуэдизкIэ пэжыжьэщ зи гугъу ящI щIыпIэхэр. УнипщI хуэдиз къащэхуауэ жаIэ абы дагъэтIысхьэну. ТIэкIунитIэ нэхъ егупсысауэ щытын ­хуейщ. Дэ жыжьэ дыплъэркъым. Нобэ Сириеращ зи Iуэху зэфIэзэрыхьар. Пщэдей Иорданиер апхуэдэ хъункIи мэхъу, Тыркури аращ. Ды­хуэхьэзырын щхьэкIэ, фонд диIэн хуейщ: Дунейпсо Гуманитарнэ Фонд. Мазэ къэс ахъшэ абы хэтлъхьэу. Си­­рием къыщыхъуам хуэдэ гуэр къэхъумэ, дымыгужьеин щхьэкIэ. Зыри къэмыкIуэж­ми, Америкэм къикIыжурэ пенсэм кIуахэр къэкIуэжы­нущ, ныбжь нэхъ зиIэхэр: тхущI, хыщI, блыщI ныбжьым иту ахъшэ тIэкIу зыгъэ­тIы­лъахэр. Е тыкуэн гуэр къы­зэIуахынщ, е нэгъуэщI Iуэху цIыкIуфэкIухэр, езыхэр зэрыпсэун къыхэкIыну. Ауэ псори къыщежьэн хуейр Кавказырщ.

— Натхъуэ Къадыр зэгуэр жиIауэ щытащ: иджыпсту къэрал щIыбкIэ щыIэ адыгэр нэхъ къарууфIэщ, Хэкум исым нэхърэ. Уэри апхуэдэу къэплъытэрэ?

— Хьэуэ. Хэкум исхэр фынэхъ къарууфIэщ. МылъкукIэ жысIэркъым, ауэ мыр фи Хэкущ. Сэ мыбы сызэрыщыIэ махуищ-плIым сыжеину сыхуейкъым, къэскIухьыну фIэкIа. Мыбы сыкъыщIы­хьащ, псори адыгэбзэкIэ фопсалъэ, уэрамым утетмэ – адыгэбзэ зэхыбох. Тыкуэным ущIохьэри: «Мыр къызэт», – жыбоIэ. Сэ сесащи: «АдыгэбзэкIэ упсалъэрэ?» – жызоIэри соупщI. Си гъусэу ныщIыхьэхэр занщIэу адыгэб­зэкIэ йопсалъэ ты­куэн­тетым. Мыр фи хьукмэтщ, фи къэралщ.

— Фэри фыдигъусэу ди хьукмэтщ, ди къэралщ!

— Мыбдеж дэнэкIэ зыбгъазэми, гъуэгу гуэрым утехьэмэ, тIэкIу-тIэкIуу къыбдэхъунущ сытри. «ЗанщIэу «гражданство» къыдатын хуейщ», – жызыIэхэр щыIэщ. Ауэ ап­хуэдэу псынщIэу къыпIэ­ры­мыхьэми, умыпIащIэурэ узыхуей псоми улъэIэсыфынущ, сыкIуэжынщи сыщыпсэунщ жыпIэмэ.

— Фейсбукым зымахуэ зыгуэрым къритхат: «Ди адэжьхэм Хэкум имыкIын щхьэкIэ зрагъэукIащ, иджырейхэм Хэкум къэмыкIуэжын щхьэ­кIэ зрагъэукI» жиIэри.

— КъэкIуэжын куэд бгъуэтынущ, ауэ зэзэмызэ зэхызох: «КъэкIуэжыну хуейхэ­къым», – жаIэу. КъэкIуэ­жынкIэ хъунухэми ягъэIу: «Мыбы дыхуейщ, мыр къыт­хуащIэн хуейщ». Ар  жыпIэну къезэгъыркъым.

 Ди хъыджэбзхэр хамэ щIалэхэм яшэну сыхуейкъым

— УнагъуэкIи укъацIыхумэ я гуапэ хъунт газетым еджэхэм.

— Сэ Америкэм сызэры­кIуэрэ илъэс тIощIитIрэ щырэ хъуащ. Дэ дыщыкIуам бзэр тщIэртэкъым. Абы къы­хэкIыу сэ сызыхуей лэ­жьыгъэм сыпэрыхьэфын ­хуэдэу щыттэкъым. Ди бынхэр едгъэджэну яужь дитащ – школ, университет ирехъу. Тхьэм и шыкуркIэ, ар ди Iэ къикIащ. Езы американ уна­гъуэхэр апхуэдэу елIа­лIэркъым я быным щIэныгъэ нэхъыщхьэ иратыным. Езы сабийхэр еджэнумэ, къэралым щIыхуэ къыIах, «студент ахъшэ» и цIэу зыгуэр кърат, итIанэ хуэмурэ япшыныж. Дэ ди бынхэм щIыхуи къедмы­гъащтэу едгъэджэфащ. Дохутырхэр къытхэтщ, уэчылхэр, компьютерым елэжьхэр диIэщ. Ди щIалэхэм емыджа яхэткъым.

Си щхьэкIэ сыкъапщтэмэ, дэ дыщыкIуам ди ныбжьу нэрыбгэ зыбгъупщI дэсауэ аращ адыгэу. Къэтшэну ­тхуэфащэу хъыджэбзиплI къудейт щыIэр. Ахэр яшэри, къэшэн димыIэу дыкъэнащ. ИтIанэ лэжьыгъэм дыхэзэгъа нэужь, Сирием, Иорданием дыкIуэурэ къитшын щIэд­дзащ. Иджы адыгэ хъыджэбзу диIэр щIалэхэм нэхърэ нэхъыбэщ. Дахэхэщ, гъэсахэщ, мы дунейм яхужыпIэн щымыIэу. Си щхьэгъусэр Сирием щыщщ, и адэр абазэщ, и анэр бжьэдыгъущ, Аджашэхэ Тамарэ. Хъыджэбз диIэщ илъэс тIощIрэ тIурэ и ныбжьу, ди щIалэм тIощIрэ блырэ и ныбжьщ. Си хъы­джэбзыр унагъуэ ихьащ. Ар зыдэкIуар мы Кавказым зауэ нэужьым никIа Молэмусэхэ я щIа­лэщ. ЩIалитI иIэщ, илъэ­сиплI-хы ныбжьым итщ, я бзаджэгъуэщ.

Ди щIалэгъуалэр хэмыкIуэ­дэным долэжь. Ди Хасэм  адыгэ фIэкIа къыщIэд­гъэ­хьэркъым, Кавказ лъэпкъыу щытми. Ди хъыджэбзхэр хамэ щIалэхэм яшэну сыхуейкъым. Мо «Толстой фаундейшн»-м и Iэтащ­хьэ гуэр Толстой тхакIуэм и пхъурылъху си гугъэт, Самсоновэ и унэ­цIэу, жэщ гуэрым дызэдэшхэу дыщысти, хъыбар къыз­жиIэжащ: «Нихьэт, зыгуэр бжесIэнущ, ауэ занщIэу зыщыгъэгъупщэ, укъызы­фIэмыщIыж. Сы­ныб­жьы­щIэу, Толстой уна­гъуэм дыщыщу, дыбейуэ мафIэгукIэ къэткIухьырт. Кавказым дихьэн е дыб­лэкIын хъумэ, дыщыжей мафIэгу унэ цIыкIум дыщIэ­лъэдэжырти, щыгъын нэхъ дахэу диIэр щыт­тIагъэрт, сэхусэплъ зыщытхуэрт, ди щхьэцхэр екIуу джьырти, нысашэ дыкIуэнум хуэдэу зыдгъэщIэращIэрт. ИтIанэ щхьэгъубжэхэм дыIу­тIыс­хьэрти, Тхьэ делъэIут: «Я дэ ди Тхьэ, мы мафIэгур ­адыгэ щIалэхэм егъэдыгъу, дэри абы­хэм яшэнухэм ящыщ дыщI!» – жытIэу. Ар зыщызгъэгъупщэн дэнэ къэна, си гум и быдапIэм деж тестхэнущ жесIэгъат. Аращи, ди щIалэхэр хъупхъэхэщ, ди хъыджэбзхэр гъэсахэщ,  щхьэ нэгъуэщIым Iэрыхьэн хуей?

— Хасэм и Зэхуэсышхуэм   сыт хуэдэ унафэ къебгъэщтэнт?

— Сирие Iуэхур къызэре­жьэрэ зыдгъэхьэзырын зэрыхуейр жызоIэ зэпыт. Хасэу мы дунейм тетым – Иорданиеми, Тыркуми, Сириеми, мы Кавказми зэ тхылъ ­яхуезгъэхьауэ щытащ Фонд гуэр зэгъусэу дывгъэщI жысIэри. Америкэм е Кавказым щхьэхуэу щымыIэу, псори зы щIыпIэ гуэрым щызэхуэхьэсауэ. Европэм, пса­лъэм папщIэ, банк гуэрым хэлъу, цIыху щхьэхуэхэр емыхъуэпсэн хуэдэу. Ар яхэслъхьащ. ИтIанэ бзэм теухуауэ блэ­кIыпIэ имыIэу унафэ гуэр къэщтэн хуейщ. Нэгъабэ щегъэжьауэ яжызоIэ Медиа – дызэпызыщIэ хъыбар зэIэ­пыхыпIэ – дызэрыхуейр. Иджы мы Сирием и Iуэхур къызэрежьэрэ псалъэмакъхэр зэхыдох: Налшык мин щыIэт, щищ мобдеж щыIэт, зы гупым яшхын яIэкъым жаIэ. И пэжыпIэр тщIэр­къым. Сэ къыслъэIэсри, уэ къыплъэIэсри, Лондон нэсри зы хъыбару щытын хуейщ. Ар дызэрыщIэн, дымыбэлэрыгъын щхьэкIэщ. А Iуэху­гъуищым мыхьэнэшхуэ      изот.

Епсэлъар ЧЭРИМ Марьянэщ

Адыгэ псалъэ.