Дыщэидэм и щэхур
Налшык дэт Лъэпкъ музейм къыщызэIуахащ дыщэидэм, хэдыкIым хуэIэпщIэлъапщIэ, Мейкъуапэ щыпсэу Бидэнокъуэ Мэлэчхъан и IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ.
Пэшым и блынхэр яуфэбгъуащ лъэпкъым къыдекIуэкI IэщIагъэм и Iэужь дахэ къызыхэщ хьэпшыпхэм. Дыщэ IуданэкIэ хэдыкIа, хьэпIацIэщыгъэкIэ бла лъэпкъ дамыгъэхэр, IэкIуэлъакIуэу ухуэна къэдабэ щэкIыр, щагъэ пщэхъур, цIыхухъу, цIыхубз бащлъыкъхэр, дыщэидэкIэ гъэщIэрэщIа упщIэхэр, сурэтылъэ IэрыкI гъэщIэгъуэнхэр, щIалэхэм я къэшэнхэм ирату щыта нэмэзщыгъэхэр (абыхэм я псыр тхыпхъэщIыпхъэ дахэу пщащэхэм IуданэкIэ зэIуащэрт)… куэд мэхъу зы бзылъхугъэм и зэфIэкIымрэ и гупсысэмрэ зрихьэлIа лэжьыгъэхэр.
Бидэнокъуэ Мэлэчхъан Тыркум и Эскишехир къалэм къедза къуажэхэм ящыщ зым къыщалъхуащ. Абы Анкара дэт пединститутыр къиухащ. И щIэныгъэм Инджылызым щыхигъэхъуащ, дэрбзэрым щыхуагъасэу Брэдфорд щыIэ колледжым щеджащ. Ататюрк и цIэр зэрихьэу Анкара дэт университетым щыпхигъэкIащ фащэм ехьэлIа и кандидат диссертацэр. ИужькIэ а еджапIэм щылэжьащ фащэр зэрадым, упщIэ зэращIым, Тырку щэкI лIэужьыгъуэхэм я тхыпхъэщIыпхъэхэм щыхуигъасэу. Мэлэчхъан и тхыпхъэхэмкIэ гъэщIэрэщIа фащэхэр мызэ-мытIэу гъэлъэгъуэныгъэхэм утыку къыщрахьащ.
Бидэнокъуэ Мэлэчхъан и IэдакъэщIэкIхэр зэрыт альбом Анкара щ ыIэ Адыгэ Хасэм къыдигъэкIауэ щытащ. Мэлэчхъанрэ абы и шыпхъу нэхъыщIэ Мералрэ 1991 гъэм Анкара дэт Ахъшэ хъумапIэхэм ящыщ зым и пэшым я лэжьыгъэхэр щагъэлъэгъуащ. Ди деж къашам и нэхъыбэри ахэращ.
Мэлэчхъан къыщыхъуа унагъуэм и бзылъхугъэхэр, и анэшхуэм деж щегъэжьауэ, лъэпкъ IэщIагъэхэмкIэ IэпэIэсэу, упщIэ щIыным, дыщэидэм, уагъэщагъэм хуэIэзэу щытащ. Дахагъэм щIапIыкIа цIыхубзым ар Iэпэгъу хуэмыхъуу къэнэнт?!
Бидэнокъуэ Мэлэчхъан къуитI иIэщ – Нартбэдынрэ Пэрытрэ, и унагъуэр Анкараи Мейкъуапи щопсэу…
ЗэIущIэр къызэIуихащ Лъэпкъ музейм и унафэщI Накуэ Феликс. Абы къызэхуэсахэм фIэхъус ярихри, хамэ къэралыр зи псэупIэу щытахэм лъэпкъ IэпщIэлъапщIагъэм щыщ куэд зэрахъумар къыхигъэщащ, Iэджэ къыпхуэзыIуатэ IэдакъэщIэкIхэм купщIэ куу зэраIэр жиIащ. ИтIанэ псалъэ иритащ Къэбэрдей Хасэм и тхьэмадэ, «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд.
— Япэ дыдэу 1971 гъэм Тыркум дыщыкIуам щыгъуэ, мыпхуэдэ Iуэху игъащIэкIэ къэхъуну зыми ди гугъэнтэкъым. Хамэ къэрал щыпсэуа унагъуэр Мейкъуапэ къыдэтIысхьэжу мы лэжьыгъэ къомыр Налшык къашэну, Мэлэчхъан и IэщIагъэр, и Iэпэм къыпыщ гуфIэгъуэр ди пащхьэ кърихьэну хэт и пщIыхьэпIэ къыхэхуэнт.
Мэлэчхъан и щхьэгъусэ Инэмыкъуэ Мулид ди литературэм куэд хуищIащ – адыгэ тхакIуэхэм я тхыгъэ зыбжанэ тыркубзэкIэ зэридзэкIащ, хэхэсхэм ящыщу адыгэбзэкIэ зи усэ тхылъ япэу дунейм къытехьар аращ. КъэбэрдеймкIэ апхуэдэ зэфIэкI къэзыгъэлъэгъуар, зэрыфщIэжщи, АфIэунэ Абдулщ.
Мэлэчхъан, уи IэщIагъэм хэбгъэхъуэну, уемызэшу куэдрэ лъэпкъым ухуэлэжьэну, фи гур зыхузэIуха хэкум гуфIэгъуэ куэд щыфлъагъуну ди гуапэщ.
КъыкIэлъыкIуэу къэпсэлъар Тыркум къиIэпхъукIыжу иджыблагъэ Налшык къыдэтIысхьэжа Хъуажь Фахърищ. Гъэлъэгъуэныгъэр зей бзылъхугъэми, ар къызэгъэпэщыным хэлэжьыхьахэми, мылъку текIуэдар зи пщэ дэзылъхьэжа Абазэ Ибрэхьими, къызэхуэса псоми Фахъри фIыщIэ яхуищIащ.
— Мэлэчхъан Налшык къиша лэжьыгъэхэр (ахэр 60 хуэдиз мэхъу) адыгэ бзылъхугъэр дахагъэм зэрыхущытым и щыхьэтщ, – жиIащ Фахъри. – Ахэр яфIэдахэу еплъ къудей мыхъуу, эстетикэ щIэныгъэм ирилажьэхэм гулъытэ хуащIу зэпкърахыну, щIэлъ гупсысэ куумрэ и щэхумрэ ди пащхьэ кърахьэну сыхуейт. Апхуэдэуи Мэлэчхъан кърагъэблагъэ хъунут IэпэIэсагъэм хуезыгъаджэ бзылъхугъэхэм дерс яритыну. Шэч хэмылъу, абы я зэфIэкIыр хигъэхъуэнут.
Ахъшэм гулъытэшхуэ щыхуащI ди зэманым, кIэпIейкIи мы Iуэхум къыхимыхыу, Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм Бидэнокъуэр къызэрыкIуар гулъытэ лейщ, ар дэзыIыгъахэми IуэхуфI ялэжьащ, – жиIащ Фахъри.
Адыгэ бзылъхугъэр дуней псом къызэрыщащIэм, ауэ абы хэлъа IэпэIэсагъэм псо дыдэри щымыгъуэзэнкIэ зэрыхъунум тепсэлъыхьащ радиом и лэжьакIуэ, усакIуэ Аброкъуэ Бэллэ. Апхуэдэуи къыхигъэщащ лъэпкъым, абы и щэнхабзэм хуэлажьэ Мэлэчхъан дыкъызэригъэфIар, дэнэ щIыпIэ щыпсэу адыгэри зэкъуэзыгъэувэ къарууэ абы и зэфIэкIыр къызэрилъытэр.
ЦIыхубз IэпщIэлъапщIэм, зи Iэпэм дыщэ къыпыщ жыпIэкIэ ущымыуэнум ехъуэхъуу къэпсэлъащ «Тамерис» шхапIэр зей Шыкуэ Шукран, филологие щIэныгъэхэм я доктор, профессор ТIымыжь Хьэмыщэ, Сирием къикIыжа Бидэнокъуэ Нихьэт сымэ.
Мэлэчхъан псалъэ щратым, ар кIэщIу къытеувыIащ и къекIуэкIыкIам, и гуащIэм, гъэлъэгъуэныгъэр къыщызэIуахым зыкърезыгъэхьэлIахэм фIыщIэ яхуищIащ.
ИСТЭПАН Залинэ.
Адыгэ псалъэ.
