Гугу Акрэм: Урысейм и цIыхуу дыкъилъытэнырщ дызыщIэхъуэпсыр

Дызэрыт зэманым нэхъыщхьэ дыдэу адыгэхэр зи яужь и­тыр Сирием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм защIэгъэ­къуэнырщ, ахэр зыхэхуа гузэвэгъуэм къыхэша зэрыхъунырщ. Фэ зэрыф­щIэщи, илъэс зыбжанэ и пэ­кIэ хьэрып къэралхэм зэщIэхъе­еныгъэ инхэр къыщыхъуауэ щытащ. Тунисым, Мысырым, Ливием, Йеменым ще­кIуэкIа зэрыхьзэрийр 2011 гъэм и гъатхэпэм Сирием нэсри, политикэ зэхъуэкIыныгъэхэм я телъхьэу уэрамхэм къыдыхьахэм Iуэхур граждан зауэм хуагъэкIуащ. Илъэсищым нэблэгъауэ Сирием щекIуэкI лъыгъажэм, ди жагъуэ зэрыхъущи, хокIуадэ абы щыпсэу ди лъэпкъэгъухэри. Дэнэ щыIэ адыгэми плъапIэу иIэр и адэжь хэкуращи, апхуэдэ зэфIэкIрэ Iэмалрэ къызыкъуихыу и бынхэр зэрызришэлIэ­жы­ным иужь итщ ди лъахэр. Абы и лъэныкъуэкIэ къэрал, республикэ уна­фэщIхэми, Дунейпсо Адыгэ Хасэми, «Пэрыт» жылагъуэ зэгухьэныгъэми, Къэбэрдей Адыгэ Хасэми зэфIагъэ­кIар мащIэкъым.

НобэкIэ СХьР-м щыпсэу адыгэхэм я Iуэху зыIутым, я щхьэр мафIэм къыхахынымкIэ ягъуэт Iэмалхэм тедгъэпсэлъыхьыну ди хьэщIэщым къедгъэблэгъащ лэжьыгъэ IуэхукIэ КъБР-м къэкIуа, Сирием щылажьэ Адыгэ ФIыщIэ Хасэм и тхьэмадэ, Дунейпсо ­Адыгэ Хасэм и ГъэзэщIакIуэ гупым хэт Гугу Акрэм.

— Сирием щыIэ Адыгэ ФIы­щIэ Хасэр Дамаск дэтщ, абы къудамих иIэщ. Къалащхьэм пэблагъэ районхэу Мардж-СулътIан, Къу­дсея, КъунейтIрэ, Хъо­мс, Хьэ­лэб, Джолан щыIэ Хасэхэр мэлажьэ. Хасащ­хьэм и тхьэмадэр илъэ­сип­лIым зэ пхъэидзэ­кIэ хэтхыу аращ, адрей къуда­мэ­хэм я уна­фэщIу нэхъ зы­хуэфащэхэр дэ ты­догъэувэ.

Сирием зауэ-банэр къыщымыхъей и пэ, дэ мыхьэ­нэшхуэ зиIэ, цIыхухэм къа­­хуэ­сэбэп Iуэху куэд зетхь­эу щытащ. Унагъуэ ­240-м нэс хуэмыщIауэ ди­­Iэ­­ти, мазэ къэс ахъшэ яхуед­гъэхьырт, журнал къы­­дэд­гъэ­кIырт, щIалэ, хъы­джэбз 70 зы­хэт къэ­факIуэ гуп ди­Iэт, бзылъху­гъэхэм я Iуэху щызэрахуэ къудами лажьэрт. Апхуэдэу дахэу екIуэкIыурэ, зауэр къэ­хъеящ. Иджы псо­ри дызэкъуэувауэ гу­з­э­­­вэ­гъуэ хэхуа ди къуэшхэм защIэд­гъакъуэу дыкъо­кIуэкI. НобэкIэ унагъуэ 4800-м нэс диIэщ я унэхэр къэуауэ, щыпсэууэ щыта щIыпIэхэр зэуапIэ губгъуэ хъуауэ. Абы папщIэ къэралым, цIыхухэм къыдат ахъшэр абыхэм ялъыдогъэIэс, ерыскъы, щыгъын къращэхуну. ИтIанэ ООН-м ахъшэфI къытхуригъэхьри, ари хуабжьу къытхуэсэбэпащ. Абы и фIыгъэкIэ зы сымаджэщым дыгуры­Iуа­уэ, уIэгъэ хъуа дэтхэнэ зы адыгэри пщIэншэу щагъэ­хъуж.

Сирием шхын щхьэкIэ дыщылIэркъым. Нэхъ гу­гъуехьу дызыхэтыр мы зауэ-банэм адыгэхэр дыхалъэфэну ди ужь къызэ­ри­­хьарщ. Ауэ адыгэхэр Iущу къыщIэкIри, зауэу уэрамым дэувакъым. Дэ зы цIыхуи къытхэткъым Iэ­щэ иIыгъыу къэралым п­э­­щIэту. Ауэ цIыхуи 150-рэ хуэдиз адыгэу хэкIуэ­дащ, уIэгъэ ящIа щIалэхэри ди­Iэщ. Мыбы сыщыIэху, Ха­сэмкIэ си къуэдзэр къэпсалъэри, иджыри щIалитI зэ­рау­кIар къызжиIащ. Махуэ дэ­кIы­р­къым апхуэдэ гузэ­вэ­гъуэ гуэр къытлъэ­м­ы­Iэсу.

Къыхэбгъэщмэ, Сирием зы адыгэ унагъуи исыж­къым щIэс псори ирикъужу. Е уIа, е укIа яIэщ, нэ­гъуэщI къэралхэр псэупIэ ящIащ. Iэпхъуа­хэр куэдщ. Адыгэ 1500-рэ хуэдиз Тыр­кум Iэпхъуащ, Америкэм, Германием, Иорданием кIуа щыIэхэщ, Къэбэрдей-Балъкъэрым – 600 хуэ­диз, Адыгейм 400 къэIэпхъуэжащ.

Сирием щыIэ Адыгэ ФIы­щIэ Хасэм, а къэралым адыгэу исым я цIэкIэ сыхуейщ УФ-м и Президент Путин Владимир деж ще­гъэжьауэ федерал уна­фэщI­хэм, ООН-м я лIы­кIуэ­хэм, ди хэкум и тхьэмадэхэм, мы Iуэ­хум хэлIыфIыхьа псоми фIы­щIэ яхуэс­щIыну. Урысейр мыхъуамэ, Сирием кхъухьлъатэкIэ къеуэнурэ, мафIэ куу дыхыхьэнут, ар фIыуэ къа­гуроIуэ а къэралым и цIы­ху­хэм икIи хуабжьу къы­хуэ­арэзыщ. Щхьэхуэу сы­къытеувыIэну сыхуейщ ди деж къикIа ныб­жьыщIэу 100-м щIигъу Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым къызэрищтам, абы ипкъ иткIэ, УФ-м егъэ­джэныгъэмрэ щIэны­гъэм­­кIэ и министрми КъБКъУ-м и ректорми фIы­щIэ яху­зощI. Апхуэдэ дыдэу сабий 28-рэ Адыгейм и университетми щIагъэтIысхьащ.

Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэу щыта Къано­къуэ Арсен фIыщIэ хэха хузощI си лъэпкъэгъухэм къаб­гъэ­дэ­кIыу. Зауэр къэмы­хъей щIы­кIэ, Путин Владимир и гъусэу Сирием нэ­кIуа гупым яхэтат ари, Адыгэ ФIы­­щIэ Хасэм не­кIуа­лIэри  къытхуэзащ, ахъ­шэфIи къы­дитащ. Абы­кIэ унэ къэт­щэхури, Къанокъуэм и цIэкIэ школ къы­зэIутхащ. Дэ хьэрыпхэм дащыхэтым деж дызэрыадыгэр зэи дыбзы­щIыр­къым, дрогушхуэ, ауэ Къанокъуэ Арсен нытхыхьа иужь, ди щхьэр нэхъ лъа­пIэжу дигъэ­лъагъу­жащ, нэхъ хьэтыри къыт­хуащI хъуащ. Псалъэ гуапэ ­ху­жыс­­Iэну сыхуейщ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутии, абы къытхуищIа гулъытэм ди щхьэ кърикIуа гузэвэгъуэм куэд щигъэ­гъуэзащ, дыкъызы­фIэ­мы­Iуэхуа зыри къэнакъым. Мыбдеж къыщыхэгъэщып­хъэщ хэкужьым къэкIуэжа ди къуэшхэм гуа­пэу зэра­пы­къуэкIар, зыхуеину псори къызэры­ху­зэра­гъэпэ­щар. Тыркум Iэпхъуахэр унэ­­хэм щIагъэ­тIысхьащ, ахъ­­шэкIи ерыс­къыкIи ядэ­Iэ­­пыкъуащ, Иорданием ­кIуа­­хэм ящыщу зы адыги ­шэтыр щIагъэтIыс­хьа-       къым,  Нью-Джерси штатым (США), щыIэ Адыгэ  (ФIыщIэ) Хасэм ахъшэфI тхузэхуахьэсащ, Герма­нием ис адыгэхэми я гу­лъы­тэ къытлъэIэсащ.

 — Интернетым къралъхьа хъыбархэм къы­зэрыхэ­щамкIэ, адыгэхэр нэхъыбэу зыдэсу щыта жылэхэр – Барекъэ, Бираджэм, Мар­дж-СулътIан, Хъэнэсир жы­пIэми – иджыпсту щыIэж­къым, зэтракъутащ. Абы дэсахэр дэнэ кIуа?

— Дэ, Сирием ис адыгэхэр, сыт щыгъуи дызэп­щIы­хьыр адэжь хэкуращ, ди адэ­ш­хуэ­хэр дунейм ехы­жащ ар я плъапIэу. Иджы Сирием гузэвэгъуэ къызэрыщы­хъуам щхьэкIэ къыщIэп­хъуэжу аркъудейкъым Iуэ­хур зытетыр. Пэжщ, дызыхэт мафIэм лъэмыжыр нэхъ бгъуфIэ ищIащ. Ауэ дэ куэд щIауэ Урысейм дри­цIыхуу зыдолъытэж, аращ нэхъыбэм я гупэр зан­щIэу мыбыкIэ къыщIа­гъа­зэр. Тыркум, Америкэм, Германием кIуэ нэхърэ хэкум къэкIуэжмэ нэхъ яфIэфIщ ди къуэшхэм.

НобэкIэ къуажитху ди­Iэщ зыри дэмысыжу – Барекъэ, Бираджэм, Мардж-Сулъ­тIан, Хъэнэсир, Хъомс (ар къалэщ). Абыхэми топкIэ еуэурэ унэхэр къа­гъэуащ, къэ­на­Iами, яхъунщIауэ зыри щIэмы­лъыжу апхуэдэщ. Зауэр абы щынэсым, адыгэм а щIы­пIэхэр ябгынэри, хэти Да­маск Iэп­хъуащ, хэти хамэ къэралхэм кIуащ. Зы къуажэ за­къуэм и щап­хъэмкIэ къыв­гурызгъэ­Iуэнщ Iуэхур зыIу­тыр. Мардж-СулътIан уна­гъуэ 700 хуэдиз дэсу щытащ, нэрыбгэ мини 3000 хъууэ. Япэ къуажэу адыгэхэр къызыдэкIыжар аращ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, абы пэблагъэу дзэм и кхъухьлъатэ тIысыпIэр щытт. Иджып­с­ту абы цIыхухъу 200 хуэдиз къыдэнауэ аращ, яхуэп­­щэфIэн бзылъ­ху­гъэ зыбжанэ я гъусэу. Абыхэм къэнэжа унэхэр яхъумэ. Мардж-СулътIан щыщу унагъуэ 40 хуэдиз Иорданием кIуащ, унагъуи 3 Мысырым Iэпхъуащ, Тыркум унагъуэ – 35-рэ, Герма­нием – унагъуи 10, Къэбэрдей-Балъкъэрым – унагъуи 8, Абхъазым уна­гъуи 5 щыIэхэщ. А жылэм дэса унагъуи 135-м я унэхэр къэуащ, нэрыбгэ 88-м хэкум къэкIуэжыну хуейуэ Хасэм хъыбар къра­гъэ­щIащ. Абазэхэрэ шапсыгърэщ абы нэхъыбэу дэсар. Зы къуажэ закъуэщ сэ сызытепсэлъыхьар, адрейхэми аращ я Iуэху зыIу­тыр.

— Сирием укъикIыу Урысейм укъэкIуэнми ущыпсэуну укъэIэпхъуэжынми  федеральнэ законхэм еп­ха гугъуехь куэд пыщIащ. Сыт нобэ нэхъыбэу фы­къэ­зылъахъэр?

— Япэ дыдэу дызыгъэгу­мэ­­щIыр нэхъапэм «Пэрыт» жылагъуэ зэгухьэныгъэм къегъэблагъэ тхылъ ныт­хуи­гъэхьурэ, абыкIэ ды­къэ­­кIуэжыфу зэрыщытам кIэ зэ­ригъуэтарщ. Ар къе­мы­зэгъыжу къалъытащ, къи­щынэмыщIауэ, хьэрычэт IуэхукIи, турист Iуэху­кIи укъа­кIуэ хъужыркъым. Иджы зы хэкIыпIэ за­къуэщ щыIэр: мыбы щыпсэу гуэрым къэкIуэжынум иритын унэрэ ахъшэрэ зэ­р­иIэр иту къе­гъэблагъэ тхылъ ни­гъэ­хьынырщ. Нэ­хъыщ­хьэу дызыщIэлъэIур къегъэбла­гъэ тхылъ хуэмейуэ, ДАХ-м и тхылъкIэ визэ къыдату зэтраублэнырщ. Иджыпс­ту визэ къы­дэтхын щыхъу­кIэ, зэман кIыхьрэ ахъшэшхуэрэ токIуадэ.

Псалъэм къыдэкIуэу ­жы­­пIэмэ, Урысейм нокIри, дэ­Iэ­пыкъуэгъу нэзышэ кхъухь­лъатэ куэд Сирием нолъатэ. Абыхэм къыща­гъэзэжкIэ, посольствэм зы­­пащIэри, паспорт плъы­жь зыIыгъхэр кърагъэ­тIысхьэ. Ди адыгэхэри Хасэм и тхылъымпIэкIэ абы къыздищтэжу щытамэ, дызыхэт гузэвэгъуэр куэдкIэ игъэ­мэщIэнут. Абхъазым кхъухьлъатищ нигъакIуэ­ри, и цIыхухэр ишэжащ, тхы­лъи ахъши хуэмейуэ.

ЩыIэщ цIыху мыбы къэ­кIуэжыну хуейуэ, ауэ Iэмал имыгъуэту, ахъшэ IэщIэ­мылъу. Нобэ Урысейм укъэ­­кIуэнумэ, гъуэгупщIэу дол­лар мин тохуэ, Сирием и ахъшэр къехуэхащи, ар цIыхум зы илъэсым къы­­хуэ­лэжь къудейщ. Къи­щы­нэмыщIауэ, къэзыгъэ­зэ­жахэм Урысейм зэрыщыпсэун тхылъ зэрагъэпэщыным ахъшэ куэди то­кIуадэ, зэман мымащIи ехь. Уеб­лэмэ, и тхы­лъыр зэ­фIэ­мы­хьэурэ зэрыщыIэн хуей пIалъэр йокIри, нэ­кIуэжын хуей мэхъу.

Сирием щыIэ Хасэм къы­зэщIеубыдэ дагъыстэнри, осе­тинри, шэшэнри, ­ады­гэ­ри. АтIэ иджыри къыздэсым а республикэхэм щыщхэм я Iэр щхьэ ныхуамышийрэ абы щыпсэу хэхэсхэм? Абхъазым и цIы­хухэр зэрызришэлIэ­жым ещхьу, адрей хэгъуэгухэри щызгъэтынут.

 Адыгеймрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ закон дахэ къыдахат, хамэ къэралхэм къикIыжхэм я Iуэхур нэхъ тынш ящIыну. Ельцин Борис УФ-м и Iэтащхьэу щы­щы­­там, Урысейм и по­сольс­т­вэу Сирием щыIэм ви­зэр къуитырт, тыншу укъа­­кIуэрт. Иджыри къыздэсым куэд къытхуищIащ Урысейм, ар Сирием зэрыгуэтым и фIыгъэ къыдэ­кIащ. Ауэ иджыри дыщIо­лъэIу езым и цIыхуу ды­къи­лъытэну. Косовэ къра­шы­жу Адыгейм къуажэ щхьэхуэу щагъэ­тIысы­жа­хэм я Iуэхум хуэдэ зыгуэр къытхуагупсысамэ, абы нэхъ насып щыIэтэкъым. Мыр Iэтащхьэхэмрэ хьэ­ры­­чэ­тыщIэхэмрэ я мылъку къудейкIэ зэрызэфIэ­мы­кIынур къыдгуроIуэ, аращ Урысеишхуэм дызэхихыну дыщIыхуейр.

— Абыхэм ятеухуауэ лэ­жьы­гъэ куэд ирегъэкIуэкI Дунейпсо Адыгэ Хасэм, но­бэкIэ сыт къайхъулIа?

— Иджыри къэс къыдэхъу­лIамрэ ди щхьэр мафIэм къызэрыхэтхамрэ зи фIы­щIэр Дунейпсо Адыгэ Хасэращ. Аращ Урысейм, Сирием, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIэ унафэщIхэм, къэрал къулыкъущIэхэм я пса­лъэхэр ди деж къэзыхьэсар, ди гуныкъуэгъуэр абы­­хэм ялъэзыгъэIэсар.  ДАХ-м и Хасащхьэм хэтхэм я зэIущIэ Налшык ще­кIуэкIам япэ дыдэу къы­щып­сэлъар сэрат, программэм нэхъ мыхьэнэшхуэ иIэу ирагъэува Iуэху­гъуэр Сирием щыпсэу адыгэхэм ядэIэпыкъу­нра­ти. Абы иджыри зы хъы­бар гуапэ зэхэсхащ. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Правительствэм и Унафэ­щIым и къуэдзэм и къалэнхэр зы­гъэ­за­щIэ Къуэ­дзо­къуэ Мухьэмэд зэ­ры­жи­Iам­кIэ, санаторэхэм щIэс унагъуэ 60-м щIи­гъум унэ къыхуащэхунущ.

Пэжщ, я мылъку мащIэм­кIэ къалэм фэтэр къыщызыщтахэри щыIэщ, ауэ санаторэхэм щIэсхэм я Iуэху зэфIагъэкIмэ, ахэри гулъы­тэншэ зэрамыщIынур гу­ры­­­Iуэ­гъуэщ.

Сирием къикIыжауэ Налшык дэсхэм я нэхъыбэр адэжь хэкум къэнэжу щып­сэуну хуейщ, зыгъэзэжын куэд яхэткъым.

 — Къэбэрдей-Балъкъэрым къэIэпхъуэжауэ щыпсэухэм дащыхуэзам жа­Iа­уэ згъэщIэгъуат: «Сыт хуэ­диз лей зауэм къыттримыгъэхьами, ди уни ди мылъкуи тфIэкIуэдами, а зэ­рыхьзэрийр сэбэп къы­т­­­хуэхъуащ игъащIэ лъан­­дэрэ ди нэр къызы­хуикI адэжь хэкум къэд­гъэзэ­жы­нымкIэ, унагъуэу ды­ще­­тIы­сэхыжынымкIэ». Мы­­бы ущы­Iэху абыхэм уа­хуэзэну, илъэсым нэблэ­гъауэ щыпсэухэм я щыIэ­кIэр зэб­гъэлъагъуну Iэмал уи­Iа­?

— Сэ си лъэпкъэгъухэр къы­­зэрыIэпхъуэжрэ сахохьэ, я Iуэху зытетыр зызо­гъащIэ. Мейкъуапи Къэбэрдей-Балъкъэрми унэ-лъапсэ яIэу щыпсэухэм нэхъ пасэми сахуэзащ, иджы дыдэ санаторэхэм сы­щы­Iащ. Къуажэхэм унэ къыхуащэхуурэ дагъэтIыс­хьахэм я псэукIэр щыслъэ­гъуам си гур хигъэхъуащ. ПщIантIэм хадэшхуэхэр къыпыту апхуэдэщ, абы кIэртIоф, помидор, нащэ, къэбыстэ, шыбжий, нэ­гъуэщI хадэхэкIхэри щыхасат, джэд, Iэщхэр ягъэ­хъурт. Я Iэщхьэлъащ­хьэр дэхьеяуэ псэун Iуэху зэрахуэу къысщыхъуащ си лъэп­къэгъухэм. Мыбы ущы­мылажьэмэ, узэрымыпсэуфынур, зэпымыу­уэ зыми узэ­римы­гъэш­хэ­нур къагу­роIуэ абыхэм. Я щхьэр зы­щIа­Iун яIэныр арат нэхъыщхьэри, ар хуэ­мурэ къызэрагъэпэщ. Адэ­кIэ гугъуехь къыхэкIыну си гу­гъэкъым, хуэмурэ бали­гъ­хэри гъа­щIэм хэсы­хьы­нущ, сабийхэри есэнущ.

— Хэкум къэзыгъэзэжахэм, Къэбэрдей-Балъкъэрыр, Адыгэ Республикэр псэупIэ зыщIыжахэм нэ­мыщI, нэгъуэщI къэралхэм Iэпхъуа зэрыщыIэми ды­щы­гъуазэщ, Сирием и цIы­хуу Тыркум кIуахэр, пса­лъэм папщIэ, мелуаным нэблэгъауэ жаIэ. Абыхэм яхэт адыгэхэм я Iуэхур дауэ хъурэ?

— Мыбдежым занщIэу къы­хэгъэщыпхъэщ Тыркум, Иорданием, Герма­нием Iэпхъуа къомым ящыщу зы адыги шэтыр зэры­щIа­мыгъэтIысхьар. Ар зи фIыщIэр а къэралхэм щылажьэ Хасэхэрщ, ди лъэпкъэгъухэм къытхуащIа гу­лъытэрщ. Псалъэм къыдэ­кIуэу жыпIэмэ, Тыркум ­щы­Iэ Кавказ Хасэхэм я федерацэри хуабжьу сэбэп къытхуэхъуащ абыкIэ. Къи­щы­нэмыщIауэ, Сирием икIыу мы къэралым Iэп­хъуэ­хэм мазихкIэ щыпсэуну ­хуиту я паспортым зан­щIэу мыхъур къыхутра­гъауэ.

Къыхэгъэщыпхъэу къы­зо­лъытэ, щIэпхъуэжауэ шэ­тырхэм щIэсхэми, хабзэм къемызэгъыу къэрал гъунапкъэр зэпызычхэми ди къуэшхэр зэращымыщыр. Сирием зы адыги икIы­­жакъым зигъэпщкIуу, и паспортыр имыгъэлъа­­­-     гъу­эу.

— Иджыри хэкум къэIэп­хъуэ­жыну хуей дэс Дамаск?

— Апхуэдэр куэдщ, Iэ­джэм я нэр къокI къэкIуэ­жыну. Ауэ, фэри зэрыф­щIэщи, мылъкуншэу нэ­гъуэщI къэрал зэрыуна­­гъуэу уIэп­хъуэ­ным уте­гуш­хуэркъым. Мыбы къэ­кIуэж­хэм я Iуэху нэхъ псын­щIэу дэкIыу, унэхэр ягъуэту щытамэ, дауи, нэхъ тегушхуэнут. Къызэ­ры­­хэзгъэщащи, мы къэ­кIуэж­хэм къэралыр, рес­пуб­ликэр къадэмыIэ­пы­къу­­мэ, езыхэм зыри яIэ­щIэлъ­­къым, зы тхьэмахуи щIэ­гъэ­къуэныншэу псэ­­у­фыну­къым.

— Мазэ зыбжанэ и пэкIэ Налшык щекIуэкIащ «Псори дызэкъуэвгъэуви, ди лъэпкъэгъухэм дадэв­гъэ­Iэпыкъу» къыхуеджэны­гъэм щIэт телемарафон. Дунейпсо Адыгэ Хасэмрэ «Къэбэрдей-Балъкъэр» телевиденэмрэ зэгъусэу къы­­зэрагъэпэща а пса­пащIэ Iуэ­хум щызэхуахьэса ахъшэр дауэ яIэрыхьа хъуну зи щхьэр мафIэм хэлъ ди лъэпкъэгъухэм, сытым нэхъ трагъэ­кIуэ­дэну?

— А Iуэху дахэр екIуэкIа нэужь, ДАХ-м факс ныс­хуиу­­тIыпщауэ щытащ, къы­хэкIа ахъшэ бжыгъэмрэ ар дэ нызэрытхуагъэхьынумрэ иту. А тхылъым­пIэр сIыгъыу, Сирием щылажьэ Хасэхэр зи нэIэ щIэт ми­нист­рым деж сыкIуащ. Хамэ къэралхэм къикIыурэ Хасэхэм къаIэрыхьэ ахъшэм къэралыр кIэлъоплъ. Министрым къызжиIащ Урысейм къикIынум къиин къызэрыхэмыкIынур. Ауэ а факсым и гъусэу тхылъ зэ­гъэпэща згъэхьэзырын хуейти, зэман кIэщIым ар зэфIэзгъэкIри, минис­терс­т­­­вэм щIэслъхьащ. Сыт а ахъшэмкIэ тщIэнур жы­пIэ­мэ, гузэвэгъуэ хэт ­адыгэ унагъуэхэм яхуэд­гуэ­шыну аращ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, нэ­гъуэщI щIыпIэ къикIыу ­къы­тIэрыхьа ахъшэхэм я ­нэ­хъыбэр ерыскъымрэ хущхъуэмрэ те­кIуэ­дащ. Ди ­къуэшхэр зыдэс жылэхэм, хьэрып-адыгэкIэ зэхэдмы­дзу, я ныбэр мыныкъуэн пап­щIэ, ерыскъыр ялъыдо­гъэIэс. Ауэ езы ахъшэр ­гуэшын хуей­мэ, адыгэхэм фIэкIа еттыркъым.

ДАХ-м тхузэхуихьэса ахъшэр дгуэшын папщIэ, дэ ди нэIэ щIэт хасэ къудамэхэм сэ къалэн ящыс­щI­ри, район зэмы­лIэужьы­гъуэ­­хэм щыпсэу адыгэхэу зи унэ къэуауэ псэупIэ зи­мы­Iэжхэм, зи хьэпшып кIуэ­­дахэм я цIэ-унэцIэхэр къыс­хуагъэхьащ. Зы хьэрыпи хэдгъэхьакъым, ап­хуэ­дэуи зи унэ щIэсыж, ­куэдми-мащIэми, зэрыпсэун тIэкIу къызыIэрыхьэ адыги хэткъым. Зыхуэд­гуэшынур хуэныкъуэхэращ. А унэ­цIэхэр зэхуэс­хьэ­с­ри, министрми Iэ щIез­­гъэдзащ. Ахъшэр зыIэ­рыхьэнухэм я цIэ-унэ­цIэ­хэри, щыпсэууэ щыта щIы­пIэри, иджыпсту здэщыIэ­ри тхауэ ДАХ-м къыхуэсхьащ.

Зауэр къызэрыхъейрэ, хамэ къэралхэм къикIыурэ къытIэрыхьа ахъшэу сом мелуан 15 хуэдиз дгуэшащ. Езы къэралми къыдет, хьэрыпхэри хъарзынэу къыд­до­Iэпыкъу. Ахэр къызэ­ры­тIэрыхьэр бан­к­кIэщ, абы къэралыр кIэ­лъоплъ, аращи, унагъуэр зэрыхуэ­мы­щIам, абы щIэс цIыху бжы­гъэм ятещIы­хьауэ етту аращ. Къэралым дзыхь къы­т­хуищIауэ тыншу долажьэри, гугъуехь дыхэт­къым­ абы и лъэ­ныкъуэкIэ.

— Иджыблагъэ хамэ къэ­рал­хэм щыщ ди лъэп­къэ­гъу­­хэри яхэту Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ лIы­кIуэ гуп Краснодар крайм щы­Iу­щIащ Урысей Федерацэм и Правительствэм и Уна­фэщIым и къуэдзэ Козак Дмитрийрэ Краснодар крайм и губернатор Ткачев Александррэ. Уэри узыхэта а зэIущIэм мыхьэ­нэшхуэ зиIэ Iуэху куэд къы­щаIэ­тащ, ар Сочэ ще­кIуэкIыну Олимп Джэгухэрауэ ире­хъу, Сирием бэлыхь щыхэхуа ди лъэпкъэгъухэм я Iуэхурауэ щрет. Уна­фэщI­хэм къыв­жа­-      Iам, фэ фы­зыщIэупщIам ­кърата жэ­­уапхэм мащIэу укъыт­­хуте­псэлъы­хьы­жы­ну сыхуейт.

— «Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр къэзыухауэ хамэ къэрал щыпсэухэмрэ еджапIэ нэ­хъыщхьэм и ныбжьэгъухэмрэ я ассоциацэ» зэгухьэныгъэм дыхагъэхьащ Сирием щыщ цIыху 12. Дэри, Иорданием къикIа­хэри, хэкурысхэри университетым и юбилейм дыхэтри, адэкIэ ягъэпса программэм ипкъ иткIэ, Крас­нодар крайм, Сочэ къа­лэ дашащ. Псом япэ жыс­­Iэну сыхуейщ шапсы­гъ­­хэм я щыIэкIэ-псэукIэр зэрызэдгъэлъэгъуар, я Iуэ­ху зыIутыр къызэрыт­щIар. Къа­лэу дызыдыхьахэм – Краснодар, Сочэ, Адлер, нэгъуэщIхэми – я тхьэ­ма­дэхэр, дэс адыгэхэр, я къэ­факIуэ гупхэр дахэу, гуапэу къытпежьэу.

Сочэ щытлъэгъуащ Олимп Джэгухэр щрагъэ­кIуэкIыну щIыпIэхэр, абы зэрызыхуагъэхьэзырыр. Абы иужькIэ екIуэкIа зэIущIэм зыхуэдгъэхьэзырат, УФ-м и Правительст­вэм и УнафэщIым и къуэ­дзэм упщIэ куэд худиIэт. Арщ­хьэкIэ, Козак Дмитрий и фIэхъус псалъэм иужь­кIэ, занщIэу зыкъыт­хуи­гъа­зэу къыджиIахэм зы упщIи къытхуагъэнакъым, ди гум илъ псоми я жэуапыр зэхэтхащ. Абы жиIа­хэм ящыщу си гуапэ дыдэ хъуахэм сы­­къытеу­выIэн­щи: «Мы щIы­­налъэр фи адэжьхэм я хэкущ, сыт щыгъуи фыкъэ­кIуэнуи, фы­щыпсэуну фы­къэIэп­хъуэжынуи ди гуапэщ. Фэ­рэ дэрэ дызэкъуэту, къэ­ралым и мамыры­гъэм­рэ зыужьыныгъэмрэ ды­хэ­лIыфIыхьу дыпсэун ­хуейщ», – жиIащ къулыкъу­щIэм. Нэхъ дызыгъэпIей­тейхэм щытепсэлъыхьым, Иорданиемрэ Сириемрэ я визэхэр трахыну мурад зэраIар, ауэ Сирием къыщыхъуа зэпэщIэувэ­ныгъэ­хэм папщIэ ар тIэкIу ягъэ­Iэп­хъуэн хуей зэрыхъур, Иорданием и Iуэхур куэд мыщIэу зэрызэфIэкIынур къыхигъэщащ. АбыкIэ сигу мызагъэу, итIани Сирием и Iуэхум сытепсэлъыхьати, къэралыр мамыр хъужмэ, пIалъэ къыхамыгъэкIыу апхуэдэ унафэ къызэращтэнур жиIащ.

АдэкIэ УФ-м и университетхэм хамэ къэралхэм щы­щу щрагъаджэхэм я гугъу щищIым Козак къы­теу­выIащ, иджыри къэс зы илъэсым цIыху мини 10 къащтэу щытамэ, дяпэкIэ а бжыгъэр мин 15-м зэрынагъэсынум, абы щыгъуэми адыгэхэм гулъытэ ­ хэ­ха­ зэрыхуащIынум.

ДыкъэкIуэжа нэужь, Интернетым куэд къратхауэ се­джащ, Сочэ щекIуэкIы­- ну Олимп Джэгухэмрэ адыгэ­хэмрэ ятеухуауэ. Къулы­къу­­щIэхэм къы­джа­Iащ а Iуэхури дахэу, зэгу­рыIуауэ зэрырагъэ­кIуэкIы­нур, Со­чэ дэт кхъэхэр къызэрахухьар, абы пэбла­гъэу ухуэны­гъэ зэрыще­мы­кIуэкIыр, нэ­гъуэщIхэри. Си нэкIэ слъэ­гъуар зыщ: абы щыпсэу шап­сыгъхэр арэ­зыщ уна­фэщIхэм къы­хуащI гулъы­тэмкIэ, я псэу­кIэр ефIэ­кIуащ, я щIалэ­гъуа­лэр лэжьэнми еджэнми хозагъэ, я гъуэгухэр да­хэщ.

Дэ ди адэжьхэр хэкум ира­­хуащ, дэ Джоланым ды­­къикIыжащ, аргуэру ещанэ зауэ дыхэхуащ. Дя­пэкIэ нэхъ дывгъэгуп­сы­сэ, ма­мы­ру дызэдэв­гъэп­сэу. Дэ ды­зыщIэ­хъуэп­­сыр Урысейр нэфI­кIэ къыдэплъу ди хэку дыкъ­ригъэхьэжынращ. Дэри дыдэIэпыкъуу, ед­гъэ­фIакIуэу, мамыру дыпсэуну дыарэзыщ.

— Зи гугъу тщIы Iуэхум иужь итхэм зрагъэхъу­лIахэм ятепщIыхьмэ, ап­хуэ­дэуи Урысейр СХьР-м зэ­рыдэщIыр, Къэбэрдей-Балъкъэрым исхэр и лъэпкъэгъухэм зэракъуэтыр къэплъытэмэ, фIым уще­гъэ­гугъ…

— Узахуэщ. УФ-м и уна­фэщIхэри, адыгэ зэрыс рес­публикэхэм я Iэтащхьэ­хэри къызэрытхущытым ди гур хегъахъуэ. Иджыри къэс хэкIыпIэм и гъуэгум мэ­­лъыхъуэ, Iуэхур нэхъ тынш зэращIыным иужь итщ, зэфIагъэкIыну ды­къы­­зэрагъэгугъахэри ма­щIэ­­къым. Мис ахэр, пса­лъэм къыщымынэу, пэж хъутэмэ, ди Iуэху къикIат.  дэнэ щып­сэу адыгэми ап­хуэдэ гузэвэгъуэ­ къы­лъы­къуэ­­мы­кIыну солъаIуэ, ап­хуэдэ щхьэусыгъуэ имы­­Iэу хэкум къэкIуэ­жы­ным Тхьэм къулей хуищI адыгэр. Пакистаным, Индием, Афганистаным къи­кIыурэ Урысейм къэIэп­хъуэхэм дащыщкъым дэ. Урысеишхуэм дрицIы­хуу дыкъилъытэнырщ хэхэс адыгэр дызыщIэ­хъуэп­сыр.

 Епсэлъар  НэщIэпыджэ  Замирэщ.

«Адыгэ псалъэ»