ДАХ-м и Конгрессым хэтхэм я пащхьэ къыщыпсэлъащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Юрий
ФокIадэм и 19-м Налшык къалэм щекIуэкIащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и ХII Конгрессыр. Абы и лэжьыгъэм хэтащ федеральнэ центрым, Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым я лIыкIуэхэр, Европэм и къэралхэм, Тыркум, Иорданием, Сирием, Израилым къикIа делегатхэр, Урысейм и щIыналъэхэм щыIэ адыгэ зэгухьэныгъэхэм я унафэщIхэр, дин, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэр. ЗэIущIэр къызэIуахащ Урысей Федерацэм и гимным, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и гимным щIэту.
Конгрессым хэтхэм я пащхьэ къыщыпсэлъащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Юрий. Абы жиIащ:
ПщIэ зыхуэсщI ныбжьэгъухэ!
ПщIэ зыхуэсщI ди лэжьэгъухэ!
Хуит сыфщI, псом япэу, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и ХII Конгрессым и делегатхэмрэ хьэщIэхэмрэ фIэхъус псалъэхэмкIэ захуэзгъэзэну икIи лэжьыгъэ тэмэм зэфIагъэкIыну сехъуэхъуну.
Адыгэхэм я махуэм и пэ къихуэу Конгрессыр егъэкIуэкIыныр хабзэу зэрызэтеувар икъукIэ тэмэмщ икIи апхуэдэ хабзэм пщIэ хуэщIын, ар дэIыгъын хуейщ
Ди къэралым и щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэми нэгъуэщI къэралхэми къикIахэр зыхэт фи зэIущIэм жылагъуэ мыхьэнэшхуэ иIэщ. Адыгэхэм я махуэм и пэ къихуэу Конгрессыр егъэкIуэкIыныр хабзэу зэрызэтеувар икъукIэ тэмэмщ икIи апхуэдэ хабзэм пщIэ хуэщIын, ар дэIыгъын хуейщ.
А IуэхугъуитIри пыщIащ адыгэ лъэпкъыр хъумэным, ди къэралым ис адыгэхэми нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу ди лъэпкъэгъухэми я гугъуехьхэр къызэнэкIыным, лъэпкъ-щэнхабзэ зыужьыныгъэм, Къэбэрдей-Балъкъэрыр езыхэм я адэжь хэкуу къэзылъытэ псоми я зэдэлэжьэныгъэм зегъэубгъуным.
КъыхэзгъэщхьэхукIыну сыхуейщ а Iуэху псоми ди республикэм и дежкIэ мыхьэнэшхуэ яIэу зэрыщытыр. Дэ дяпэкIи апхуэдэ IуэхуфIхэр дэтIыгъынущ икIи абыхэм зедгъэужьынущ, ди дуней еплъыкIэмрэ ди фIэщхъуныгъэмрэ зэхэзыщIыкI икIи апхуэдэ мурадышхуэхэр зэгъэхъулIэным и лъэныкъуэкIэ къыддэлажьэ псоми я телъхьэу дыщытынущ.
Абы и лъэныкъуэкIэ къапщтэмэ, пщIэшхуэ зыхуэщIыпхъэ Iуэхущ адыгэхэм я лъэпкъ-щэнхабзэ фIыгъуэхэмрэ бзэмрэ хъумэным, егъэджэныгъэм, информацэм и IэнатIэм, дунейпсо утыкум щызэдэлэжьэнри хэту, къызэщIэзыубыдэ проектхэр дэгъэкIыным хуэгъэзауэ Дунейпсо Адыгэ Хасэм зэфIигъэкIхэр.
Дэри ди деж зыри къыщыдгъэнэнукъым ди лъэпкъэгъухэм тэмэму ядэлэжьэнымкIэ, абыхэми Дунейпсо Адыгэ Хасэми зыхуэфащэ информацэ, къызэгъэпэщыныгъэ, правовой, административнэ дэIэпыкъуныгъэ етынымкIэ. Апхуэдэ мурадхэм япкъ иткIэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и унафэщIхэр Урысейм и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм, нэгъуэщI къэралхэм щыкIуэкIэ, лэжьыгъэмкIэ программэхэм сыт щыгъуи хэтщ адыгэ зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэм яхуэзэныр. Апхуэдэ Iуэхур пщIэшхуэ хуищIу дэ къыддеIыгъ Урысей Федерацэм НэгъуэщI къэрал IуэхухэмкIэ и министерствэм. Ди хэкум и къэрал щIыб ведомствэм апхуэдэу фIыщIэ хуэсщIыну сыхуейщ дэ псоми ди жэрдэмхэр сытым дежи къызэрыддиIыгъым папщIэ.
ПщIэ зыхуэсщI ныбжьэгъухэ!
Дэнэ щIыпIэ щымыпсэуми, адыгэхэм я мурад нэхъыщхьэу щытын хуейщ ди къэралым и щIыналъэм ис лъэпкъхэм тэмэму заужьынымкIэ шэсыпIэу щыт Урысейм къару бгъэдэлъыныр. А Iуэху псомкIи шэсыпIэу сытым дежи къоув ди Президент, Урысей Федерацэм лъэпкъ куэду зэхэт и цIыхубэм ящыщ дэтхэнэ зыми и Iуэхур дэгъэкIыныр езым и щхьэ Iуэху нэхъыщхьэу дыдэу къэзылъытэ Путин Владимир Владимир и къуэр.
Ар псом хуэмыдэу наIуэу къыхэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 460-рэ зэрырикъур щагъэлъапIэм теухуауэ нэгъабэ къызэрыдэхъуэхъуам. А тхыгъэм пщIэшхуэ щигъуэтащ Урысей къэралыгъуэр зэтегъэувэнымрэ гъэбыдэнымкIэ ди лъэпкъым щыщ щIэблэ куэдым зэфIагъэкIа лэжьыгъэм.
Москва, Урысей псом я Патриарх Кирилл: Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысейм и цIыхубэм я зэкъуэтыныгъэмрэ зэдэлэжьэныгъэмрэ зи лъабжьэ гъащIэр зыгъэдахэ мыщIэ лъапIэщ
БлэкIа щIэблэхэм ябгъэдэлъ фIыщIэр зэрыиным и щыхьэтщ Къэбэрдейм и пщышхуэ Идар Темрыкъуэ ипхъу Марие и ахърэт уэчыл Магдалинэ Марие щихъым и цIэр зыфIаща члисэр къызэIуихын папщIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщыкIуам Москва, Урысей псом я Патриарх Кирилл жиIауэ щыта псалъэхэр. Абы къыхигъэщхьэхукIащ Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысейм и цIыхубэм я зэкъуэтыныгъэмрэ зэдэлэжьэныгъэмрэ зи лъабжьэ гъащIэр зыгъэдахэ мыщIэ лъапIэу зэрыщытыр.
ИпэжыпIэкIэ тхыдэ мыхьэнэ зиIэ а Iуэхур къежьапIэ хуэхъуащ Патриархыр Православнэ члисэр зэрыщыIэ лъандэрэ япэ дыдэу Кавказ Ищхъэрэ щIыналъэм къэкIуэным. Апхуэдэу Патриархым и дэIэпыкъуныгъэкIэ, Москва къалэм и кум щыIэ Новоспасскэ члисэм, Черкасскэ къэбэрдей лъэпкъым щыщхэр щыщIалъхьам, 2017 гъэм фокIадэм и 5-м къыщызэIуахащ дыщэпскIэ мыпхуэдэ псалъэхэр зытратха ЩIыхь пхъэбгъу: «Мыбдеж, Новоспасскэ члисэм и Знаменскэ чэщанэм, щыщIалъхьащ Черкасскэ уэркъ лъэпкъым щыщхэр. Черкасскэ уэркъхэр (Темрыкъуэ, Къамболэт, Сунчэлей, Бэч сымэ я бынхэр) Къэбэрдей шэрджэсхэм ящыщщ. Пащтыхь Иуан IV Темрыкъуэ ипхъу Марие къиша нэужь абыхэм 1561 гъэм щегъэжьауэ Пащтыхьышхуэм къулыкъу щыхуащIащ хэкум и къалащхьэ Москва. Хэкум а и къуэ пэжхэм яхэтащ генералиссимус, канцлер нэхъыщхьэ, губернаторхэр, дзэпщ цIэрыIуэхэр, боярскэ думэм лъапIэныгъэ щызиIа лIы 12. Къулыкъу зэмылIэужьыгъуэхэм пэрыту Черкасскэ лъэпкъым щыщхэм куэд хащIыхьащ Урысей къэралыгъуэр зэтегъэувэнымрэ ар гъэбыдэнымрэ. Ди адэжь щэджащэхэм я фэеплъу икIи Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Урысеймрэ я цIыхубэр зэрызэкъуэувэрэ илъэс 460-рэ щрикъу гъэм мы пхъэбгъур ягъэуващ а псори зи гум илъ иджырей щIэблэм щыщхэм».
Хэхауэ жысIэну сыхуейщ Урысей къэралыгъуэм зегъэужьынымкIэ адыгэхэм апхуэдэ фIыщIэ ин зэрабгъэдэлъыр хэIэтыкIауэ иджы япэу зэрыжаIар. Ар сэ къызолъытэ тхыдэ пэжыгъэр зэрызэтеувэжым и щыхьэту.
Псалъэм къыдэкIуэу къэзгъэлъэгъуэнщи, Фэеплъ пхъэбгъум къытращIыкIа копиер ди лъэпкъ музейм щагъэлъагъуэ. Конгрессым хэтхэр фызогъэблагъэ музейм фыкIуэну икIи тхыдэ мыхьэнэ зиIэ а экспонатым феплъыну. Сыту жыпIэмэ, щыпсэу щIыпIэмрэ къэралымрэ емылъытауэ, дэ тщыщ дэтхэнэ зыри ди адэжь цIэрыIуэхэм дращIэблэщ.
ПщIэ зыхуэсщI ныбжьэгъухэ!
Псоми къывгуроIуэ нобэрей адыгэхэр нэгъуэщI къэралхэм ис лъэпкъ мащIэхэм зэращыщыр, зыхэсхэм зыхагъэзэгъэну хущIэкъуурэ, дыхуейми дыхуэмейми, ахэр лъэпкъ нэхъ инхэм зэрахэшыпсыхьыр.
Адыгэ жылагъуэ лэжьакIуэхэмрэ интеллигенцэм и лIыкIуэхэмрэ апхуэдэ щытыкIэм тогузэвыхь икIи абыхэм зэпымыууэ къаIэт адыгэбзэр зэрыкIуэдыжым, ар кIуэтэху нэхъ мащIэм къызэрагъэсэбэпым къыдэкIуэу «адыгагъэ», «адыгэ хабзэ» жыхуэтIэхэу ди лъэпкъым и дамыгъэ нэхъыщхьэу къекIуэкIхэри кIащхъэ зэрыхъур.
Ди къэралыгъуэр, ди лъэпкъ къыхэщхьэхукIыныгъэр хъумэнымкIэ Iэмалхэр къызэзыгъэпэщ къэрал закъуэр Урысей Федерацэрщ…
Мыбдеж жыIэпхъэщ ди къэралыгъуэр, ди лъэпкъ къыхэщхьэхукIыныгъэр хъумэнымкIэ Iэмалхэр къызэзыгъэпэщ къэрал закъуэр Урысей Федерацэр арауэ зэрыщытыр икIи анэдэлъхубзэмрэ щэнхабзэмрэ хъумэнымкIэ, абыхэм зегъэужьынымкIэ мыбы хэкIыпIэ псори зэрыщыIэр. Шэч хэмылъу, занщIэу жысIэнщи, абыхэм я лъэныкъуэкIэ Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэр къыщыкъуэкIи къохъу. Къапщтэмэ, иджыблагъэ дэ дызытегузэвыхьахэм ящыщщ «Урысей Федерацэм зэрыщрагъаджэм и IуэхукIэ» Федеральнэ законым халъхьэ зэхъуэкIыныгъэхэр, нэхъ убзыхуауэ жыпIэмэ, анэдэлъхубзэхэр зэрырагъэджым теухуахэр. Абы и лъэныкъуэкIэ жысIэну сыхуейщ:
япэрауэ, законопроектым тепсэлъыхьын зэрыщIадзэу, ар зыгъэхьэзырахэм дэ пыухыкIауэ яжетIащ къыхалъхьэ зэхъуэкIыныгъэхэм дызэреплъыр;
етIуанэу, нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхуу дэ къыхэтлъхьа псори законопроектым щелэжьыжым къэслъытащ.
А щIыкIэм тету, адыгэбзэмрэ балъкъэрыбзэмрэ а лъэпкъхэм щыщ сабийхэм Iэмал имыIэу яджын зэрыхуейм теухуауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщащта законхэр зэрыщыту къагъэнэжащ.
Арати, республикэм анэдэлъхубзэр джынымкIэ Iэмал псори щыIэщ. Абы къыщымынэу, Урысей Федерацэм зэман гъунэгъу дыдэм къриубыдэу къыщызэрагъэпэщынущ Лъэпкъхэм я бзэхэм зегъэужьыным телэжьэну фонд икIи абы IэмалыщIэхэр къызэIуихынущ зи гугъу тщIы IэнатIэм къыщытпэщыт къалэнхэр дэгъэкIынымкIэ.
Апхуэдэу республикэм иджыпсту къыщызэрагъэпэщ ди лъэпкъхэм я бзэхэр нэхъ куууэ зэрырагъэджыну комплекснэ программэ хэха зыгъэхьэзырыну лэжьакIуэ гуп. А программэм, къызэрыслъытэмкIэ, Iэмал псори зэтригъэувэнущ анэдэлъхубзэхэр зэрырагъэдж щIыкIэр егъэфIэкIуэным хуэгъэзауэ икIи а Iуэхум хэлэжьыхьыну гукъыдэж зиIэ псори къыхыхьэну къыдогъэблагъэ.
ПщIэ зыхуэсщI ныбжьэгъухэ!
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыналъэм зэгурыIуэу, пщIэ зэхуащIу икIи зэгъунэгъуфIу зэман Iэджэ лъандэрэ щызэдопсэу лъэпкъ пщIы бжыгъэхэр. Апхуэдэ хабзэр республикэм и нобэрей зыужьыныгъэр къызэзыгъэпэщ хэкIыпIэ нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщщ.
Зэманыр мытыншми, республикэм и экономикэм зэпIэзэрыту зеужь, ар инвестицэхэр къызэщIэгъэуIуэнымкIэ хэкIыпIэ нэхъыфIхэр здэщыIэ щIыналъэхэм ящыщщ. Псэуныгъэм и инфраструктурэр къагъэщIэрэщIэж икIи зрагъэужь, социальнэ къалэнхэр тэмэму дагъэкI.
Дэ дуней псом едгъэлъагъуфынщ адрей лъэпкъхэм драгъусэу дызэрыпсэуфыр, зэрызыдужьыфыр, ди сабийхэм я къэкIуэну гъащIэр зэрыдубзыхуфыр.
Дэ дыхьэзырщ Урысей Федерацэм и субъектхэм, нэгъуэщI къэрал гъунэгъухэмрэ жыжьэхэмрэ, псом хуэмыдэу ди лъэпкъэгъухэр нэхъыбэу щыпсэу къэралхэм, дадэлэжьэну. Дунейпсо Адыгэ Хасэм и Конгрессым гъащIэм и IэнатIэ псоми дызэрыщызэдэлажьэм зригъэубгъуну сыщогугъ.
Зэрыщыту дуней псом хуэдэу, адыгэхэр иджыпсту глобализацэм и лъэхъэнэм хэтщ икIи абы лъэпкъ щэнхабзэм и зыужьыкIэм езым и нэпкъыжьэ тредзэ. Дэ зэманым и гугъуехьхэр къызэднэкIыфу, бзэм, щэнхабзэм, адыгэ лъэпкъым и хабзэхэм зегъэужьынымкIэ, ахэр хъумэнымкIэ сэбэп хъу жэрдэм, проект нэхъыфIхэр дэтIыгъыфу зедгъэсэн хуейщ. Ар дэ псоми ди зэхуэдэ къалэнщ, къэкIуэну щIэблэхэм я пащхьэ щытхь ди зэхуэдэ жэуаплыныгъэщ.
Дэ иджырей зэманым и гугъуехьхэмрэ шынагъуэхэмрэ тэмэму жэуап еттыфынщ, адрей лъэпкъхэм драгъусэу дызэрыпсэуфыр, зэрызыдужьыфыр, ди сабийхэм, абыхэм я быныжхэм я къэкIуэну гъащIэр зэрыдубзыхуфыр дуней псом едгъэлъагъунщ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым ис псоми сохъуэхъу махуэшхуэмкIэ — Адыгэхэм я махуэмкIэ, псоми мамырыгъэ, насып, ефIэкIуэныгъэ фиIэну си гуапэщ.
* * *
Урысей Федерацэм и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыIэ, Урысейм и ЛIыхъужь Матовников А. А. Конгрессым хэтхэм зэрехъуэхъум зэIущIэм къыщеджащ УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыIэм и Аппаратым къэрал кIуэцI политикэм пыщIа IуэхухэмкIэ и департаментым и унафэщI Глущенкэ В. В. КъШР-м и Iэтащхьэ Темрезов Р. Б., Адыгей Республикэм и Iэтащхьэ КъумпIыл М. Къ. сымэ Конгрессым къыхуагъэхьа хъуэхъухэм къеджащ Къэрэшей-Шэрджэсым и Правительствэм и унафэщI Уэзы А. А., Адыгей Республикэм Лъэпкъ IуэхухэмкIэ и комитетым и унафэщI Щхьэлахъуэ А. А. сымэ.
КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ
я пресс-IуэхущIапIэ.
