Дэ нэгъуэщIым зыкъедгъэгъэсэбэп хъунукъым
Хамэ къэрал куэдым щыхэхэс адыгэхэр зэрыгъуэтыжыным, зэкъуэгъэувэным ехьэлIауэ къалэн куэд и пщэ къыдохуэ Дунейпсо Адыгэ Хасэм. Иджыпсту ар зи ужь ит Iуэхугъуэхэм я нэхъыщхьэщ Сирие Хьэрып Республикэм бэлыхь щыхэхуа ди лъэпкъэгъухэм ядэIэпыкъуныр, лей къатемыгъэхьэныр, хэкум къыхуеIэхэр къэшэжыныр. Фэ зэрыфщIэщи, илъэсым щIигъуауэ политикэ зэпэщIэувэныгъэр щызэщIоплъэ СХьР-м. Правительствэм и дзэмрэ оппозицэ зэщIэузэдамрэ я зэныкъуэкъум хокIуадэ Урысейм и хэкуэгъуу Сирием щыпсэухэм ящыщ куэд, абыхэм яхэтщ адыгэхэри. А зэныкъуэкъур ди лъэпкъэгъухэм къажьэхэмыуэнырщ, цIыху куэд хэмыкIуадэу къегъэлынырщ иджыблагъэ ДАХ-м и президенту хаха Сэхъурокъуэ Хьэутий япэ Iуэхуу зэфIигъэкIын хуейуэ къылъыкъуэкIар. Абы и лъэныкъуэкIэ Хасащхьэм ищIэхэм тедгъэпсэлъыхьыну зыхуэдгъэзащ тхьэмадэм.
— Хьэутий, мазитI и пэкIэ екIуэкIа ДАХ-м и IX Конгрессым кърихьэлIахэри щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щыпсэу адыгэхэри зытегузэвыхьыр Сирием къыщыхъея зауэм адыгэхэр зэрыхэкIуадэрщ. Абы и лъэныкъуэкIэ дэIэпыкъуэгъу хъуну гугъапIэ нэхъыбэр зрапхыр ДАХ-ращ. НобэкIэ зэфIэвгъэкIахэмрэ зиужь фитхэмрэ утхутепсэлъыхьамэ ди гуапэт.
— Шэч хэмылъу, ар псори дызыгъэпIейтей Iуэхущ. Абы и лъэныкъуэкIэ лэжьыгъэшхуэ идогъэкIуэкI, махуэ къэс жыхуаIэм хуэдэу дыпылъщ къытлъыкъуэкIа гугъуехьхэм ящыщ гуэр зэфIэтхыным. Сирием щыпсэу ди къуэшхэм, шыпхъухэм дазэрыдэIэпыкъуфынум я нэхъыщхьэрати, бэлыхь хэхуа псори адэжь лъахэм къедгъэблэгъэжащ, зэрытхузэфIэкIкIэ дадэIэпыкъунуи дызэгурыIуащ. Къэбгъэлъагъуэмэ, 2012 гъэм и пэщIэдзэ лъандэрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуэжащ цIыху 400-м нэблагъэ. Абыхэм я ныкъуэр санаторэхэм пIалъэкIэ щIэдгъэтIысхьащ, унагъуиплIым фэтэр къащтауэ мэпсэу, адрейхэр я благъэ-Iыхьлыхэм я деж къыщыувыIащ. НобэкIэ ди къалэн нэхъыщхьэр абыхэм псэупIэ къахуэдгъуэту дгъэIэпхъуэнращи, ари хуэмурэ мэкIуатэ. Ди лъэпкъэгъухэм дазэрыдэIэпыкъур ахъшэ зэхэдзэщ: ди лъахэм щыпсэу хьэрычэтыщIэхэм я мылъку халъхьащ мы Iуэхум, Москваи Налшыки псапащIэ концерт щекIуэкIащ, КъБР-м и Муслъымэнхэм я IуэхущIапIэми, «адыгэ псалъэ» газетми зыкъытщIигъэкъуащ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, КъБР-м и Iэтащхьэ Къанокъуэ Арсен сом мелуани 3,5-рэ тригъэкIуэдащ Сирием къикIауэ ди деж щеджэ студентхэр гугъуехь щыхэхуэм. Дунейпсо Адыгэ Хасэм къызэригъэпэщри, къэрал IуэхущIапIэхэм я IэщIагъэлIхэр къэIэпхъуэжахэм ирагъэпсэлъащ, я дэфтэрхэр къызэрыдахыфынум теухуауэ, адыгэбзэрэ урысыбзэрэ щызрагъащIэ дерсхэр ирагъэкIуэкI.
Сирием щыщ студенти 102-рэ (адрей къэралхэм щыщхэри яхэту 120-рэ) КъБКъУ-м щIэтIысхьащ, сабий 50 курыт школхэм кIуащ. Бахъсэн, Прохладнэ, Лэскэн районхэм псэупIи 9 щахуэдгъэбелджылащ, ауэ зэкIэ Iэпхъуар унагъуи 4 къудейщ.
Ныкъусаныгъэ куэд хэлъу къыщIэкIынщ зи гугъу сщIахэр къызэгъэпэща зэрыхъум. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, мыр зы махуэ Iуэхукъым, зэлъытар куэдщи, хуэмурэ иужь диту аращ.
— Сэ зэрысщIэмкIэ, Сирием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр къегъэлыным, нэхъ тыншу адэжь щIыналъэм къишэжыным теухуауэ ди къэралым и лIыщхьэхэм захуэвгъэзащ.
— Пэжщ, дэIэпыкъуэгъу дызэрыхуэныкъуэр къыхэщу, дэ захуэдгъэзащ Урысей Федерацэм и Президентым, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым ФедерацэмкIэ и Советымрэ Къэрал Думэмрэ. Зы псалъэухакIэ жыпIэмэ, абы итщ Сирием щыIэ адыгэхэр ди лъахэгъуу зэрыщытым щхьэкIэ, Урысей Федерацэм и дамэпкъ ахэр щIигъэувэну, ихъумэну, дэIэпыкъуну, абыхэм Урысейм къагъэзэжыну хуитыныгъэ яритыну.
КъищынэмыщIауэ, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым ФедерацэмкIэ и Советым и лIыкIуэ гуп Сирием щыIащ щытыкIэр зрагъэлъагъун, УФ-м и хэкуэгъухэмрэ ди лъэпкъэгъухэмрэ яхуэзэн папщIэ. Абыхэм яхэтащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм, Правительствэм емыпха зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэри.
Зи гугъу тщIыхэм нэмыщI, ДАХ-ми, КъАХ-ми, «Хэку», «Пэрыт» зэгухьэныгъэхэми лэжьыгъэшхуэ зэрырагъэкIуэкIыр жыIапхъэщ. Апхуэдэуи къыхэгъэщыпхъэщ, «зыкъызэщIэфкъуи фыкъэкIуэж, фыдгъэпсэунщ», жытIэну гуащIэшхуэ зэрыткъуэмылъыр. Мы Iуэхур къэралращ зи къалэн хъунур. Ауэ мыбдежми Iуэхум куууэ ущыгъуазэу, шыIэ пхэлъу убгъэдыхьэн хуейщ. Ди лъэпкъым и закъуэ псынщIэу къевгъэл жытIэу дылъаIуэкIэ зэфIэкIыркъым. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, Сирием щекIуэкIыр Урысейри зыхуэмейщ, хузэфIэкIамэ, зэрыхьзэрийр къигъэхъуххэнтэкъым. Аращи, дунейпсо, къэралпсо унафэри хабзэри ткъутэу, занщIэу ди лъэпкъэгъухэр къызэщIэткъуэжу къэтшэжыфынукъым, ар тхузэфIэмыкIынщ. Абы папщIэ махуэ къэс улэжьэн, хуэмурэ убэкъуэныр нэхъ къезэгъщ.
— Iуэхур зэфIэзыгъэкIхэм, абы иужь итхэм къагурыIуэ щхьэкIэ, абы и зэхэлъыкIэм хэзымыщIыкI куэд щыIэщ адыгэр жейуэ игъэIуу, ДАХ-м имыщIэIауэ жиIэу…
— Сыщыгъуазэщ апхуэдэхэми. Псалъэм папщIэ, плакат яIыгъыу зырызу е гуп цIыкIуу адэ-мыдэкIэ уэрамхэм къыдыхьэхэр, посольствэхэм Iутхэр, гупсысэным ипIэкIэ, кIий-гуоууэ дэт щIалэгъуалэ щыIэщ, ди жагъуэ зэрыхъущи.
Ди лъэпкъэгъухэр къедгъэлынущ жаIэу, зимыIуэху зезыхуэхэм фIыщIэм и пIэкIэ емыкIу къытхуахьущ сэ къызэрыслъытэр. ИкIи, къызэрысщыхъумкIэ, ахэр зыгуэрым къызэщIегъэст, къару гуэрым трегъэгушхуэ. Ауэ абыхэм къагурымыIуэр зыщ: дэ нэгъуэщIым зыкъедгъэгъэсэбэп хъунукъым, лъэпкъыр я тегъэщIапIэу я щхьэ Iуэху зэредгъэхуэныр Iэмал зимыIэщ. Псом япэ ди лъэпкъ, ди щхьэ, ди напэ зэрытхъумэжыным иужь дитыпхъэщ.
Сыадыгэщ жызыIэм, псом нэхъыщхьэу хабзэ, адыгагъэ зэрихьэн хуейщ. Абы япэ дыдэу хиубыдэхэр нэхъыжьым и жыIэ щIэтын, зышыIэ пхэлъын, чэнджэщ ущIэдэIун, шыIэныгъэ къыпкъуэкIынырщ. «Гупсыси псалъэ, зыплъыхьи тIыс», – жиIащ адыгэм. Сэ фIы дыдэу къызгуроIуэ нобэрей щIалэгъуалэм я гур зэрыузыр, къэхъукъащIэхэм зэрагъэпIей-тейр, псэ къабзагъэм, гу щабагъэм къыхахыу псалъэу зэрыарар. Ауэ мы Iуэхум иужь итхэр щыщыIэкIэ, абы пэплъэн хуейщ. ЩIалэгъуалэращ дэ псори щIэтщIэжыр.
Къэрал куэдым щыхэхэс адыгэхэр щызэхыхьэ, щызэчэнджэщ Хасэхэр мэлажьэ. Ауэ а псори зэпхыжар Дунейпсо Адыгэ Хасэращи, абы ищI унафэращ зытетыпхъэр. Абы ебакъуэм фIы къытхуихьыну си фIэщ хъуркъым.
Дызэрыхуа щытыкIэм дыкъызэрикIыну щыIэр зы хэкIыпIэщ: зи жьауэ дыщIэт къэралым и хабзэ дымыкъутэу, игу зэдмыгъабгъэу, къызэрыддэIэпыкъуфыну псор къыпытхыу, ди Iуэхум дытелэжьэн хуейуэ аращ. Сабэ къэзыгъэхъейракъым япэ ищынур, акъылкIэ Iуэхум бгъэдыхьэращ. Адыгэм сыт щыгъуи жиIэркъэ: дахэм дахэ къешэ, Iейм къихьыр Iейщ.
Епсэлъар НэщIэпыджэ Замирэщ.
«Адыгэ псалъэ»