ЗыкъэзыщIэж ди лъэпкъым хуэфэщэн хуэдлэжьмэ

Жэпуэгъуэм и 20 – 21 махуэхэм Нал­шык къалэ щекIуэкIащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и IX Зэхуэсышхуэр.                                                                                                                                                                                       Фигу къыдогъэкIыж: илъэсищым  зэ зэхуэсурэ а пIалъэм къриубыдэу яхузэфIэкIар къыщапщытэжыр, лIы­кIуэхэм къагъэув Iуэхухэм щыхэплъэр, къалэнхэр щагъэбелджылыр, ДАХ-м и тхьэмадэр, Советымрэ Гъэ­зэ­щIакIуэ гупымрэ щыхахыр мыпхуэдэ зэхыхьэращ.                                                                                                                                                                                                     ДАХ-м къызэщIеубыдэ адыгэхэр нэхъ зэуIуу щыпсэу республикэхэм, къэралхэм, щIыналъэхэм щыIэ Адыгэ Хасэхэр. Ахэр – Къэбэрдей-Балъкъэрым, Адыгейм, Къэрэшей-Шэрджэсым, Осетие Ищхъэрэ-Аланием, Шап­сы­­гъым, Тыркум, Иорданием, Сирием, Германием, США-м, Израилым, Аб­хъазым щыIэ Адыгэ Хасэхэращ. ФщIэн щхьэкIэ: Абхъаз Республикэм щыпсэу адыгэхэмрэ шэрджэс лъэпкъ зэ­щIэхъееныгъэр зыфIэкъабыл аб­хъаз­хэмрэ къызэрагъэпэща Адыгэ Хасэр ДАХ-м къыщыхыхьар 2009 гъэращ – Дунейпсо Адыгэ Хасэм и VIII Конгрессыр Мейкъуапэ щекIуэкIыу.

ЗэIущIэм кърихьэлIащ икIи къыщып­сэ­лъащ КъБР-м и Iэтащхьэ Къанокъуэ Арсен.

    — Дунейпсо Адыгэ Хасэр къызэры­зэ­рагъэпэщам адыгэ лъэпкъым и гъа­щIэм мыхьэнэшхуэ щиIэщ. Нобэ ар зэ­фIэкI зыбгъэдэлъ, пщIэ зыхуащI дунейпсо зэгухьэныгъэ зэрыхъуар жы­пIэ­мэ, егъэлея хэлъкъым.                                                          Псори дызыщыгъуазэ гугъуехьхэм щхьэкIи къэмынэу, ДАХ-р хуолажьэ мамырыгъэмрэ цIыхур фIыуэ лъагъу­нымрэ яхуэгъэза мурадхэм. Ар икIи гу­рыIуэгъуэщ: апхуэдэ плъапIэхэрщ адыгэ щэнхабзэмрэ адыгэ цивилизацэмрэ сыт щыгъуи я лъабжьэр. Адыгэхэм я тхыдэ, щэнхабзэ хъугъуэ­фIы­гъуэ­хэр и тегъэщIапIэу, Дунейпсо Адыгэ Хасэр Iэдэбу икIи тэмакъкIыхьу то­ла­жьэ лъэпкъым и зэхэщIыкIыр къэ­I­э­тыным, абы и бзэмрэ и хабзэмрэ хъу­мэным, тхыдэм и пэжыпIэр убзыхужыным. ДАХ-м иригъэкIуэкI апхуэ­дэ Iуэху хъарзынэхэр мы­ма­щIэ­ми, абыхэм къадэкIуэу къыхэзгъэщынут адыгэхэм я щэнхабзэр къэгъэ­щIэ­рэщIэ­жы­ным, лъэпкъым и псэупIэ-экономикэ зыужьыныгъэм теухуауэ тщIэн хуейуэ ди къалэным дэ иджыри гъунэ зэридмылъар, – жиIащ Къано­къуэм.

АдэкIэ и псалъэр зытеухуауэ щытар щIапхъэу къилъытэрщ.

— Япэрауэ, – къыхигъэщащ абы, – къа­руушхуэ ехьэлIапхъэщ адыгэхэр зэ­къуэзыуд Iуэхухэр къызэнэкIыным. Абы и лъэныкъуэкIэ мыхьэнэшхуэ иIэнущ, псоми я зэхуэдэ хабзэ мардэхэм тету, ди щIыналъэми Урысей къэралым ис лъэпкъ псоми я сэбэп зыхэлъхэр фIэкIыпIэ имыIэу къэлъытауэ Адыгейм, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым я къэрал, жылагъуэ, къинэмыщI IуэхущIапIэхэр адэкIи зэпэгъунэгъу щIыным.                                                                                  ЕтIуанэрауэ, адыгэ лъэпкъым къыпэщыт тхыдэ къалэнхэр щытхудэ­гъэ­кIы­нур демократиемрэ федерализ­мым­­рэ зегъэужьыным и гъуэгум тету Урысей къэралыгъуэр дгъэбыдэмэщ. Ап­хуэдэ лэжьыгъэм хэтыныр адыгэхэм я дежкIэ щыIэкIэ-псэукIэ, политикэ мыхьэнэшхуэ зиIэ къалэну щытыпхъэщ, сыту жыпIэмэ Урысейм хуэ­дэу лъэпкъ куэд щыпсэу къэрал иным цIыхум и хуитыныгъэхэр щыхъумэ­ным­кIэ, лъэпкъхэм я бзэр, щэнхабзэр, хабзэр къызэтегъэнэнымкIэ шэ­сы­пIэр демократиемрэ федерализмымрэщ.                                                                                                                                                                      Ещанэрауэ, Урыс-Кавказ зауэм къри­­кIуа­хэр, абы щыщу нэхъыщхьэ дыдэр – ады­гэхэм я нэхъыбэр хамэ къэралхэм зэбгрыдза зэрыщыхъуар – нэсу псоми къыщалъытэнкIэ хъунур, дуней-псо хабзэхэм къадэкIуэу, Урысей Феде­рацэм и законодательствэмрэ ди лъэпкъэ­гъухэр нэхъыбэу щыпсэу къэ­рал­хэм я законодательствэмрэ ткIийуэ дытет нэужьщ, – жиIащ Къанокъуэ Арсен икIи и псалъэм къихигъэщащ ДАХ-м и лэжьыгъэр лъэпкъыр зэщIэ­гъэу­Iуэжынымрэ зэкъуэ­гъэувэжынымрэ хуэунэтIауэ щытыным мыхьэнэшхуэ зэриIэр.

Къанокъуэм и псалъэм къыхигъэщащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм Iуэху гъэбелджыла иIэу мылъку щхьэкIэ къанэмэ, сыткIи къыдэIэпыкъуну зэрыхьэзырыр.
ПсэлъапIэм къытехьащ ДАХ-м и Пре­зидент Ажахъуэ Къанщобий.
Абы и псалъэр кIыхь ищIакъым, «Дэфтэр хъумапIэхэмрэ жылагъуэхэмрэ» журналым и 23-нэ къыдэкIы­гъуэр зэрыщыту ДАХ-м 2009 – 2012 гъэхэм ищIахэм трау­хуэри зэхуэсым хэтыну лIыкIуэхэм ипэ­Iуэ­­кIэ хуагуэшати. Псалъэм къыдэкIуэу жы­пIэмэ, мы щIэныгъэ-узэщIакIуэ журналыр 2006 гъэ лъандэрэ къыдокI «Бум-Банк» банкым и мылъкукIэ.
Къанщобий Iуэхугъуищ къыхигъэщащ, езым гулъытэ нэхъ зыхуэ­щIып­хъэу къи­лъы­тэм щыщу. Абы зэры­жи­Iэм­кIэ, адыгэ лъэпкъым и Iуэхур зытетыр щIэныгъэ бгъэ­дыхьэкIэкIэ къы­зу­мыгъэпщмэ, пса­лъэ­макъ лейкIэ укIуэтэфынукъым. ЕтIуа­нэрауэ, ДАХ-ри щIыналъэхэм щыIэ Адыгэ Хасэхэри я къалэнхэм зэрыпэлъэщын къы­зэ­гъэпэщыкIэ яIэн хуейщ. Ещанэрауэ, ДАХ-р, Адыгэ Хасэр здэщыIэ къэралхэм, дуней псом щызекIуэ Iуэху­гъуэ­хэм зэрыхэтыфыну щIыкIэр гъэбел-джылауэ зэрыщытыпхъэрщ.

Езым япэ IуэхумкIэ куэд яхузэфIэ­мы­кIауэ къилъытащ, тхылъ закъуэтIа­къуэ­хэр къызэрыдагъэкIар мыхъумэ. «ЕтIуа­нэм и гугъу пщIымэ, ДАХ-м IуэхущIапIэ иIэ хъуащ, цIыхуитху щылажьэу. Ещанэм теухуауэ жы­тIэ­фы­нури мащIэщ. Къыхэбгъэщмэ, УФ-м и Къэрал Думэм дэри ди лъэпкъэгъу хэхэсхэм лIыкIуэ къащIахэри зэ дынэсыфауэ аращ, апхуэдэ зэхуэзэм пыт­щэну дызэгурыIуами, тхузэфIэкIа­къым», – жиIащ Къанщобий.

Абы адыгэ Iуэхур зыгъэкIуэтэн нэ­щэ­нэ­фIу къилъытащ Сирием ди лъэп-        къэ­гъу­хэр къишыным теухуауэ Фе­де­ра­цэмкIэ Советым зэрыщызэпсэлъар, Матвиенкэ Валентинэ и унафэкIэ сенатор гуп Дамаск зэрагъэкIуар. Сирием къыщыхъея зауэм ди лъэпкъэ­гъухэр къыхэшыным, а къэралыр зыбгынахэм егъэ­зы­пIэ къахузэгъэпэщыным дуней псом щи­къу­хьа адыгэхэр зэрахузэфIэкIкIэ зэры­те­лажьэр Ажа­хъуэм къыхигъэщащ икIи къи­лъытащ ар ди лъэпкъыр зэрызэкъуэ­тым и щап­хъэу.
Къанщобий жиIащ адыгэ лъэпкъыр зыуэ къалъытэным («черкес» пса­лъэм зэрипхыу) щIэныгъэ лъабжьэ къызэрыхузэрагъэпэщар. Зи гугъу ищIыр 2010 гъэм гъат­хэпэм и 29-м ДАХ-м и тхьэмадэ Ажа­хъуэ Къанщобий РАН-м  Этнологиемрэ АнтропологиемкIэ и институтым Кав­­казым и лъэпкъхэмкIэ и къудамэм зы­хуи­гъэзауэ зэрыщытаращ убыххэр, шап­сы­гъхэр, адыгейхэр, шэрджэсхэр, къэбэрдейхэр зы лъэпкъым и къудамэу убж хъун-мыхъуным теухуауэ щIэныгъэлIхэм я Iуэху бгъэ­дыхьэкIэр жригъэIэну хуейуэ. Ма­хуип­щIым къриубыдэу ДАХ-м къы­Iэ­ры­хьэжащ и упщIэм и жэуап, РАН-м и член-корреспондент, тхыдэ щIэ­ны­гъэхэм я доктор, профессор Арутюнов С. А. и Iэ щIэлъу. Абы къызэрит­хым­кIэ, адыгэ-чер­кесхэр зы лъэпкъщ. Абы щыхьэт те­хъуэ Iуэхугъуэхэри щIэ­ны­гъэлIым IупщIу къит­хащ.

Ажахъуэм къыхигъэщащ зы лъэпкъыу дуней псом дыкъыща­лъытэ­ным­кIэ щIэ­ны­гъэ лъабжьэ щыIэ щы­хъуа­кIэ, а лэжьы­гъэм пыщэн хуейуэ,      иджырей политикхэри абы еувэлIэн пап­щIэ.

«Зи лъабжьэ дгъэтIылъа Iуэхухэр инщ, илъэсищкIи илъэсиблкIи пхуэмыухыну. ДАХ-м щIыналъэхэм щыIэ Адыгэ Хасэхэм я лэжьыгъэр зри­гъэу­Iунращ и къалэн нэхъыщхьэр. Дэ дылэжьэнумэ, ДАХ-м и Уставри къэралым щызекIуэ хабзэхэри зэран къытхуэхъуркъым, ди гупсысэкIэр тхъуэжын хуейуэ аращ. ДАХ-р зэхуэсрэ унафэ къищтэмэ, ар зыгъэзэщIэн  хуейр нэгъуэщI хуэдэу къэзыщыхъу хэтщ Хасэм. Дэтхэнэри дылэжьэн         хуейуэ аращ, зыми зыкIи дыщымыгугъыу.

Зыгуэр тщIэфамэ, ар я фIыщIэщ        ДАХ-м и Iуэ­хущIапIэм щылажьэ цIы­хуитхум, щIы­на­лъэхэм щыIэ Адыгэ Хасэхэм, Фе­де­ра­цэмкIэ Советым щыIэ Къэжэр Альберт, Къэрэшей-Шэрджэсымрэ Адыгеймрэ я Пра­вительст­вэ­хэм жылагъуэ ор­га­ни­за­цэ­хэмкIэ я къу­дамэхэм. КъБР-р къапщтэмэ, ар Пащты Борис зи унафэщI комитетращ. ФIы­щIэ хузощI КъБР-м и Архив къу­лы­къум и унафэщI Къарэ Арсен, КъБКъУ-м и ректор Къарэмырзэ Ба­рэс­бий, ди лъэпкъэгъу къэзыгъэзэ­жах­эм къызэрагъэпэща «Пэрыт» организацэм, адыгэ жылагъуэ организацэхэм я лэжьы­гъэр зэзыгъэуIу Советым и уна­фэщI Къа­л­мыкъ Жылэбий сымэ. Зи цIэ къизмыIуа къэна­мэ, ахэмрэ мы зи гугъу сщIахэмрэщ зи фIы­щIэр зыгуэр тхузэфIэкIыххамэ. ФIы­щIэ фхузощI псоми», – жиIащ Ажахъуэм.

Псалъэ иратащ Иорданием и ФIыщIэ Хасэм и тхьэмадэКъардэн Самир. Абы фIы­щIэ хуищIащ КъБР-м и Iэтащ­хьэ Къа­но­къуэ Арсен. «Адыгэ псоми уазэ­ры­лъэ­Iэ­сыфым, уазэрыдэIэ­пы­къум щхьэ­кIэ фIыщIэ пхудощI», – жи­Iащ Къар­дэ­­ным, икIи зи лIыкIуэ Хасэм и да­мыгъэр Къанокъуэм иритащ. А да­мы­гъэ дыдэр иритащ Ажахъуэ Къанщобии, илъэсищым хузэ­фIэ­кIар, гугъу зэрызригъэхьар къа­лъы­тэу.                                                                                                                                                                                Къардэным и гугъу ищIащ Сирием икIыу Иорданием кIуа адыгэхэм я Iуэхур зытетым. Къыхигъэщащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм ди лъэпкъэ­гъу­хэр хэкум къишэжыным теухуауэ лэжьы­гъэшхуэ къызэрыпэщытыр.

Тыркум щыIэ Хасэхэм я зэгухьэ­ны­гъэм (КАФФЕД) и унафэщI Шы­гъэ­лыгъуэ Уэджит зыгъэгузавэу зи гугъу ищIар Сирием къикI адыгэхэр аргуэру зэрызэбгрыкIырщ. «Тыркум къихьа зы адыги шэтырым щIэдгъэ­са­къым, фэтэрхэу къахуэтщта унэхэм щIэсщ». Квотэр яухауэ жаIэри, Урысейм кърагъэ­хьэ­ркъым. Мыхэр ­зауэм къриху­жьащ, щхьэ квотэм хиубыдэн хуей? – жиIащ Уэджит икIи лъэIуащ ДАХ-м и унафэщIу хахынум мы Iуэхур псом япэ иригъэщу телэжьэну.

Конгрессым и лэжьыгъэм хэтщ адыгэ щIалэгъуалэм я лIыкIуэхэри.

Сирием и ФIыщIэ Хасэм и тхьэмадэ Гугу (Исхьэкъ) Акрэми зы­теп­сэ­лъы­хьар я къэралым илъ гу­зэ­вэгъуэращ. Ауэ абы и пэкIэ Къа­но­къуэ Арсен фIы­щIэ хуищIащ. «Си­рием уныщыкIуам къыдэпта доллар мини 160-мкIэ Хасэм и унэ, сабийхэм адыгэбзэ щед­гъэджын школ диIэ хъуащ. Дызыхэс лъэпкъыр нэгъуэщI нэкIэ къыдэп­лъащ, президент зиIэ зы лъэпкъым дызэрыщыщыр, ди щIыбагъ ди хэку къы­зэрыдэтыр къагурыIуати», – жи­Iащ Акрэм. Ар тегузэвыхьащ Си­рием къи­кIыжыну хуей адыгэхэм Урысей посольствэу Дамаск щыIэм визэ къызэрыщрамытыжым, Налшык къэсыжыфахэм я до­кументыр зэфIэмы­хьэурэ мазищ пIалъэр зэрикIым, а щхьэусыгъуэхэм къыхэкIыу, адыгэхэр нэгъуэщI къэралхэм кIуэн хуей зэрыхъум.

КIэлъыкIуэу къэпсэлъащ щIына­лъэ Адыгэ Хасэхэм я тхьэмадэхэу Тэм-жьыкъуэ Умар-Фарукъ (Германие),ХьэфIыцIэ Мухьэмэд (зи гугъу ищIар Урыс-Кавказ зауэр зэриухрэ илъэси 150-рэ зэрыхъум ет­щIылIэну Iуэхухэр гъэбелджылын зэрыхуейрщ), КIэ­кIыхъу Мэжид(Краснодар край, Шапсыгъ), Шэрджэс Мухьэмэд (КъШР), КIэрмыт Мухьдин, Едыдж Бэтрай (Адыгей),Шурдым Гюнсель (Истамбыл) сымэ. Мы псоми жаIам нэ­хъыщ­хьэу хэлъыр хэхэсхэр Хасэ­хэм­кIэ, адыгэбзэ щадж школхэмкIэ хъума зэ­рымыхъурщ, ахэр зэрыхэшэпсы­хьы­жырщ, хэкум щыпсэу адыгэхэр зы литературэбзэм дыхуэмы­кIуэф­мэ, зы алыфбейм дытехьэ щIэ­­­мыхъурщ, Адыгей, Къэрэшей-Шэрджэс, Къэбэрдей-Балъкъэр республикэхэм я парла-ментхэм я ассоциацэ къызэгъэпэщыныр зэ­ра­­фIэигъуэрщ.

ДАХ-м и къэпщытакIуэ гупым хэт МэшхуэфI Нэждэт кIэщIу тепсэлъыхьащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм иужьрей илъэсищ пIа­лъэм ахъшэу къыхэхъуамрэ къи­гъэсэбэпамрэ.

Конгрессым хихащ къыкIэлъы­кIуэ илъэсищым ДАХ-м и тхьэмадэу, абы и къуэдзэу щытынухэр, Советымрэ ГъэзэщIакIуэ гупым хэтынухэмрэ (ахэр щхьэхуэу тыдодзэ). АбыкIэ иухащ Зэхуэсышхуэм и япэ лэжьэгъуэ махуэр.

ЕтIуанэ махуэм лIыкIуэхэр тепсэ­лъыхьащ ДАХ-м и Уставым зэ­хъуэ­кIы­ныгъэ хэлъхьэн хуейуэ къызэ­ра­гъэувам. ЗэгурыIуащ, гуныкъуэ­гъуэ щыIэхэр къэлъытауэ, Гъэзэ­щIа­кIуэ гупым и лэжьэкIэм зеб­гъэ­хъуэжмэ, Уставым уемыIусэу Iуэ­хур зэфIэкIыну.
ЕтIуанэу зи гугъу ящIар Сочэ ще­кIуэ­кIыну Олимпиадэм а щIы­на­лъэр зей адыгэхэм я тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ къыщыгъэлъэгъуа зэ­ры­хъуну щIыкIэрщ.
Къыхэгъэщыпхъэщ ДАХ-м и иужьрей унафэщIхэр а Iуэхум емызэшыжу зэрыпылъар, къэрал къулыкъущIэ зэхуэмыдэхэм хуатхамрэ жэуапу къаIэрыхьамрэ зыгуэр къикIыххэнумэ.
2010 гъэм гъатхэпэм и 10-м УФ-м и Президент Медведев Д. А. хуатхам и жэуап къратыжащ Президентым и Администрацэм цIыхухэмрэ организацэхэмрэ къатххэм елэжь и Управленэм, УФ-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм, «Оргкомитет Сочи 2014» АНО-м и вице-президент Вульф А. Ю. сымэ къаб­гъэдэкIыу. Пэжщ, мыхэм ящыщ зы­ми пыухыкIауэ жиIакъым Олимпиадэр къыщызэIуах-щызэхуа­щIыж­кIэ а щIыналъэр зей адыгэхэм я тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ сыт хуэдэу къыхэщынуми. Аращ аргуэ­ру а Iуэхур къаIэтын хуей щIэ­хъуа­ри.

ДАХ-м Абхъаз Хасэр къыхэгъэхьэжыным (ахэр зэгъусащ къыщызэра­гъэ­пэщым щыгъуэ) тепсэлъыхьащ Тыр­кум щыпсэу абхъазхэм лIыкIуэ къа­щIам къыхи­лъхьэри. АрщхьэкIэ ядакъым, Абхъаз Республикэм щыпсэухэм апхуэдэ Iуэху зэрахуэу зэ­ры­щы­мы­гъуазэм, Тыркум, Сирием, адрей къэралхэми Кавказ Ищхъэрэм икIауэ щыIэ лъэпкъхэр зэрызэхэтымрэ хэкум исхэмрэ я Iуэхур зэрызэхуэмыдэр жа­Iэ­ри. Къыхагъэщащ бзэм и Iуэхури. Конгрессым къакIуэ абхъазхэмрэ аба­зэ­хэмрэ гукъеуэ яIэт ар адыгэбзэкIэ зэ­рекIуэкIыр: зы Хасэм щыхэткIэ, я бзэм­кIи лэжьэну хуейт. Ауэ ады­гэ­хэм­кIэ ар хьэлъэ хъут. Пэжыр жы­пIэ­мэ, дэнэ къэрал къикIа адыгэм дежкIи мыхьэнэшхуэ иIэщ и анэдэлъхубзэмкIэ Iуэхум тепсэлъыхьу унафэ ищIыным. УащыкIэлъыплъкIэ, болъагъу, я бзэр зэрагъэлажьэм я гур зэрыхигъа­хъуэр, езыхэми я бзэр кIуэ пэтми нэхъ бей зэ­рыхъужыр. Зи къэралыгъуэ зы­гъуэ­тыжа абхъазхэмрэ адыгэхэмрэ къалэну къапэщытхэмкIэ зэщхьэщы­кIа зэрыхъуари Iуэхум къыхэлъытапхъэщ. Аращи, щIыналъэ адыгэ, абазэ, аб­хъаз Хасэхэр зэдэлэ­жьэ­нымкIэ пэ­рыуэгъу яIэкъым, ДАХ-м къыхы­хьэжыным ущIытепсэлъыхьын щхьэусыгъуи щымыIэу къалъытащ.

ЩIалэгъуалэм зэрадэлэжьэну щIы­кIэр гъэбелджылын хуейуэ къыхалъхьами, абы кIыхьу тепсэлъыхьакъым, ГъэзэщIакIуэ гупым программэ зэхилъхьэну къалэн зэрыщащIамкIэ а Iуэхур яухащ.

Дунейпсо Адыгэ Хасэм и зи чэзу    Зэхуэсыр иухащ. Илъэсищ блэкIам нэ­хъыщхьэу хузэфIэкIар ДАХ-м унэ IуэхущIапIэ езым ейуэ иIэ зэрыхъуар, Си­рием щыпсэу адыгэхэм къа­лъы­къуэ­кIа гузэвэгъуэм псынщIэу зэ­ры­хэ­л­IыфIыхьар, ди лъэпкъ икъухьар экономикэкIи, щэнхабзэкIи, щIэны­гъэ­кIи, благъэ зэрыгъуэтыжкIи нэхъри зэпха зэрыхъуар арагъэнщ. Ари зы жы­лагъуэ организацэм дежкIэ мащIэ­къым, унафэ зытепщIыхьыну узы­хуей Iуэхур къэрал къулыкъущIэхэм епхауэ, уеблэмэ дунейпсо политикэми ухэ­Iэ­бэну къызэрыпхуихуэр къэплъы­тэмэ.
Лъэныкъуэ къаплъэу ДАХ-м укъеплъмэ, абы псом япэ иригъэщыпхъэр и фондым ахъшэ нэхъыбэ къакIуэу щIын зэрыхуейрщ, Хасэхэм къат хэ­тып­­щIэмкIэ абы мащIэщ хуз­э­фIэ­кIы­нур, уеблэмэ ДАХ-м и IуэхущIапIэм щы­­лажьэхэм ар улахэу яхуримыкъунри хэлъщ. Адыгэу зыкъэзылъытэж псоми илъэс къэс зы доллар ДАХ-м и фондым дгъэкIуэну дэнэкIэ щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр (цIыкIуи ини)         къыхураджамэ, ар зы унагъуи къытехьэ­лъэну къыщIэкIынтэкъым, мылъкум къы­дэкIуэу, дэри дызэры-хъур зы­къэдбжыжынт.

Дунейм щекIуэкI Iуэхугъуэхэр къэп­лъы­тэмэ, залымыгъэм къыхэкIыу зи хэ­кумкIэ къеIэжын иджыри щыIэну къы­щIэкIынущ. Сирием къыщыхъуам зыри хуэмыхьэзыру (Урысей Федерацэри, адыгэхэр щыпсэу республикэхэри, ДАХ-ри) къызэрыщIэкIам епха гугъуехьхэр зыхуэдэм фIыуэ дыщы­гъуазэщ, къытедмыгъэзэжми хъуну. А псор къэплъытэу пхужыIэнущ: илъэ­сищкIэ ДАХ-м и лэжьыгъэр зыу­нэ­­тIыну зи къалэн хъуахэм къэрал, лъэпкъ Iуэхугъуэ ин дыдэхэм хэтыну, я псалъэ халъхьэну, я зэфIэкI къагъэ­лъэгъуэну къапэщылъщ.

УсакIуэхэр жыжьэ плъэуэ жаIэ. Мы тхыгъэм щхьэщIэдзапIэ хуэсщIар Бещтокъуэ Хьэбас и «Адыгэ уситIым» къыхэсхащ. Лъэпкъым и нобэмрэ пщэдеймрэ хуэгузавэ усакIуэм и псалъэр дэтхэнэми къытпкърыхьамэ, Iуэхур нэхъ кIуэтэну пIэрэт жызоIэ:
Адыгэ уситI
I
Уэ уадыгэщ, дэнэ ущымыIэми,
Дунейр уи мылъкуми,
зы апэсы уимыIэми,
Уэ уадыгэщи – уи лъахэмкIэ еплъэкI,
ЕплъэкIи хуэщIэ къыумыгъанэу плъэ­кI.

Уэ уадыгэщ, зи гур уз уи лъапсэм
И теплъэм дэнэ къикIри зрегъэхъуап­сэ,
Къехъуапсэм ищIэркъым
ди щIыр зыщIыр пшэр:
Лъы ящIэтарщ дядэжь, зытахэм псэр.
 
Уэ уадыгэщ. Ермоловым, щIыгъуахэм
Щысхьрабгъу ямыIэу зи
лъыр ягъэ­гъуа­хэм,
УраIыхьлы-лыджанэщ, улIэужьщ,
УпсэухункIэ ахэри псэунщ.

Лъы защIэщ, гуауэщ адыгэм
диIэр тхыдэу,
Нэхъ мащIэу дефэу,
нэхъ мащIэури дышхыдэу,
ЗыкъэзыщIэж ди лъэпкъым
хуэщхьэпэн
Хуэдлэжьмэ, хэкум псэуэ къыхэнэнщ.
II
Ди къуэпсыр куущ, ди тхыдэри
лъы защIэщ,
КъэткIуа гъуэгуанэм
къытхинэжари ма­щIэщ,
ИтIани псэуныгъэ – мурад гуащIэр
Адыгэ хэкум ену хуэлэжьэху,
Уэрэду, щIакхъуэ Iыхьэу, гъатхэ псынэу,
ЩIэныгъэм ич лъэбакъуэу, е псэу­пIэ­у,
Сабий щыгъыныр зыгъэбыдэ дыпIэу
Ди шэрджэс гъащIэм
ныхэтлъхьэхукIэ Iуэху,
Хьэршым кIуэжахэм я псэр
нэхъ зэ­гъэ­нущ,
Къызыхуеплъых ди гъащIэр
нэхъ гъэгъэнущ,
Псэум ди къалэн тэмэмри арагъэнущ,
Дехуэхыу – ди псэр хьэршым изэгъэху.

  Ширдий Маринэ.

Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий Хьэзрит и къуэр

Аруан районым хыхьэ Старэ Шэрэдж (Дохъущыкъуей) къуа­жэм 1951 гъэм на­къыгъэм и 27-м къыщалъ­хуащ. Абы къиухащ Къэбэрдей-Балъ­къэр къэрал университетыр, ВИГИС-м и аспирантурэр (Москва). Ар ветеринар щIэ­ны­гъэ­хэм я кандидатщ, экономикэ щIэны­гъэ­хэм я докторщ, профессорщ, ЩIДАА-м и академикщ.
Сэхъурокъуэр къэрал IэнатIэ иIыгъыу къе­кIуэ­кIащ. Ар щытащ КъБР-м и Правительствэм и Уна­фэ­щIым и къуэ­­дзэу, егъэ­джэ­ны­гъэмрэ щIэныгъэмкIэ министру.
2011 гъэм щыщIэ­дзауэ «Ветеринар, фи­то­санитар кIэлъыплъыныгъэмкIэ Федеральнэ IуэхущIапIэм и Къэбэрдей-Балъкъэр референт центр» федеральнэ къэрал бюджет­ Iуэху­­щIа­пIэм и уна­фэ­щIщ.
Сэхъурокъуэ Хьэутий къы­хуагъэфэщащ Зэныб­жьэ­гъу­гъэм и орден.
УФ-м и Президентым фIы­­­щIэ къыхуищIащ и лэ­­жьы­гъэм папщIэ. КъБР-м и ЩIыхь тхылъ иIэщ. Абы зэ­рехьэ КъБР-м и «ЦIы­ху­хэм хуэ­IухуэщIэ яхуз­э­фIэ­зых IэнатIэм щIыхь зиIэ и лэ­жьакIуэ» цIэр. «Лэ­жьы­­гъэ­кIэ псэемыблэжхэр. Урысей» ЩIыхь да­мы­гъэр зэрехьэ. Сэхъурокъуэм къыхуагъэфэщащ  УФ-м и министерствэ зыбжанэм я ЩIыхь тхылъ­хэр.
 

ДАХ-м и тхьэмадэм и япэ къуэдзэ Къэжэр Артур Гусмэн и къуэр

1971 гъэм щэкIуэгъуэм и 14-м Алътуд къуажэм къыщалъ­хуащ, аращ къыщиухари курыт еджапIэр. И IэщIагъэкIэ тхыдэтхщ, 1995 гъэм абы КъБКъУ-р къиухащ. Абы лъандэрэ а университетым щолажьэ, Урысейм и тхыдэмкIэ кафедрэм и ассистент, егъэ-джакIуэ нэхъыжь, доцент Iэна­тIэ­хэр и къулыкъуу щытащ. 2009 – 2012 гъэхэм Артур и деканщ хамэ къэралхэм къикIауэ КъБКъУ-м щеджэхэм ядэлэжьэнымкIэ факультетым, 2012 гъэм и гъатхэпэм щыщIэ­дзауэ ар проректорщ егъэ­джэ­ны­гъэм епха лэ­жьы­гъэм­кIэ. 2001 гъэ лъандэрэ тхыдэ щIэ­ны­­гъэ­хэм я кандидатщ, щIэ­ны­гъэ ­лэ­жьыгъэу 70-м нэс иIэщ.

 
ДАХ-м и Зэхуэсышхуэм хэтахэм я Iуэху еплъыкIэ
 Дызэкъуэтмэ – дылъэщщ
Шыгъэлыгъуэ Уэджит, Тыркум щылажьэ Кавказ Хасэхэм я Федерацэм (КАФФЕД) и тхьэмадэ:
— Илъэс 20-м щIигъуауэ мэлажьэ КАФФЕД-р, абы и пэкIэ КАФДЕР цIэр зэрихьэу щытащ. Хасэ 62-рэ къызэщIэзыубыдэ федерацэм и къалэн нэхъыщхьэр зи хэку имысыж адыгэхэр зэрыгъэцIыхунырщ, зэрыгъэщIэнырщ, хэхэсхэм къащIэхъуэ щIэблэм я анэдэлъхубзэр ящымыгъэгъупщэнырщ. Дунейпсо Адыгэ Хасэм гугъапIэшхуэхэр идопх хамэ къэрал щыпсэухэм. Сыту жыпIэмэ, иджыри къэс дызэрылэжьам хуэдэу фIэкIа емыкIуэкIмэ, ди гуащIэм хэдмыгъахъуэмэ, илъэси 150-рэ и пэкIэ зи хэку ирахуа адыгэхэм къытщыщIынур нобэкIэ нэ­рылъагъущ. КъыдэкIуэтей ди щIэблэм бзэр ящIэжыркъым, хэкум, тхыдэм, щэнхабзэм щыгъуазэкъым. Дэнэ щыIэ адыгэми, я нэхъ мащIэрамэ, и адыгагъэр щыгъупщэжынкIэ зыхуэIуа щыIэкъым.
Иджы щIэуэ зэхыхьа Хасащхьэм дызэрыщыгугъым я нэ­хъыщхьэр Сирием къикIыж ди къуэшхэм дазэрыдэIэпыкъуну Iэмалыр дгъэпсын зэрыхуейрщ. Пэжщ, мыр хэкум исхэм я закъуэ я пщэ дэтлъхьэркъым, нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу дэри тхузэфIэкI къэдгъэнэнукъым, ауэ нэхъыбэм я етIы­сэхыпIэ хъунур хэкуращи, абы телэжьэн хуейщ. Къэбгъэлъа­гъуэмэ, Урысейм къэкIуэжыну зэрыгугъум къыхэкIкIэ, Тыркум куэд ноIэпхъуэ. Дэ ди Iэр къызыпекIуэкI зы Iуэхуи къэдгъанэр­къым дыхэмыIэбэу. Федерацэм и фIыгъэкIэ, ди лъэпкъэгъухэр Сирием нэхъ и гъунэгъу къалэхэм унагъуэ уна­гъуэурэ дэд­гъэтIысхьащ, ахэр зэкIэ цIыху 200-м ноблагъэ, дяпэкIэ къэIэпхъуэнухэми я тхылъхэр къагъэхьащ. ЗэкIэ хъарзынэу дыполъэщ къытлъыкъуэкIа гугъуехьым, ауэ дызыгъэгузавэр СХьР-м Iуэхур щызэщIэплъэрэ къакIуэр нэхъыбэ хъумэ, дызыхэхуэну бэлыхьырщ.
ЕтIуанэу къэзгъэлъэгъуэну сызыхуейр зэхуэсми щыжысIащ – илъэситI дэкIмэ, Сочэ щекIуэкIыну Олимп Джэгухэм ди цIэр зэрыщыдгъэIуным, ди гуащIэ зэретхьэлIэным и хэкIыпIэхэр къыдэхынырщ. Абы папщIэ жытIэхэр нэгъуэщIу къагурыIуэну дыхуейкъым къызэгъэпэщакIуэхэм. Спортым дуней псом гъэщIэгъуэну зыщеужь, дэ ар евмыгъэкIуэкI жытIэу зыми пэдубыдыркъым, атIэ ар щекIуэкIыну щIыналъэр ди лъэпкъым ейуэ зэрыщытам ипкъ иткIэ, ди цIэр, ди пщIэр щытIэтыну дыхуейуэ аркъудейщ. Зыми пэщIэувэн Iуэху зет­хуэркъым, зауэ-банэкIэ къызэрыпхуэмыхьынуIар дэ нэхърэ нэхъыфIу зыгъэунэхуа щыIэ хъункъым. Адыгэ лъэпкъ зэры­щыIэр, ар ижь-ижьыж лъандэрэ мы щIыналъэм зэрисыр дунейм къедгъэщIэн къудей щхьэкIэщ дыщIэпсалъэр.
ФIыщIэ хуэфащэщ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэ Къанокъуэ Арсен, ди зэIущIэм зэрыхэтам папщIэ. Ари къыддэIэпыкъуну дыкъигъэгугъащи, ди мурадхэр къыддэ­хъуну согугъэ.
Мы зэIущIэм къыщыхэслъхьахэм ящыщщ абазэ-абхъаз хасэхэм ядэлэжьэныр, ДАХ-м къыхэгъэхьэжыныр. Апхуэдэ си гупсысэм лъабжьэ хуэхъур хамэ къэралхэм щикъухьа адыгэхэмрэ абазэхэмрэ къуэш пэлъытэу зэрызэхущытырщ, зы Iэм пыт Iэпхъуамбэхэм хуэдэу, зэрызабжыжырщ. Дызэкъуэтмэ – дылъэщщ, жиIакъэ адыгэм.
Пэжыр жыпIэмэ, ДАХ-м гугъусыгъу куэд къыпэщылъщ ­иджыпсту, адыгэм Iуэху куэд хузэтрихьащи. Ауэ, зи лъэп­къым гууз-лыуз хузиIэ, зи щхьэ Iуэху зезы­хуэжыф щIалэхэщ хахахэри, нэхъыфIым дыщогугъ. ДАХ-м и тхьэмадэ хъуа Сэхъу­рокъуэ Хьэутий и лэжьыгъэу щытахэмрэ Iуэхум зэрыбгъэдыхьэ щIыкIэхэмрэ зыщыдгъэгъуэзащи, пашэ хъуну къыдолъытэ. ЖиIамрэ и къалэнымрэ имы­гъэ­за­щIэу ддэнукъым, сэ си деж жэуап къызэрыщалъыхъуэм хуэдэу, сэри Хьэутий къызэрыпысхыным иужь ситынущ. Пэжщ, Сэхъурокъуэ Хьэу­тий тхьэмадэу хэтхащ жытIэу, дэ лъэныкъуэ зедгъэзыну­къым, ар баш цIыкIукIэ Iэнэм теуIэмэ, зыхуей псор къэхутэнукъым, дэращ абыкIэ дэIэпыкъуэгъу хъун хуейри, ди къару деблэжынукъым. ДызэгурыIуэмэ, дызэкъуэувэмэ, си фIэщ мэхъу илъэсищ къэкIуэнум ди Iуэхур зэрефIэкIуэнур.

Лъэпкъ Iуэхур япэ изгъэщынущ
Сэхъурокъуэ Хьэутий, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ:
— Мыпхуэдэ дзыхь къызэрызагъэзар пщIэшхуэу къызо­лъытэ, къалэнышхуэу зэрыщытри къызгуроIуэ. Сэ мы Iуэхум сы­пэ­жыжьэу сыкъекIуэкIауэ схужыIэну­къым. 1990 гъэхэм къулыкъу зэмылIэу­жьы­гъуэхэм сыпэрыту Къэбэрдей Хасэм и лэжьыгъэм сыхэтащ, лъэпкъми, адыгэгу зыкIуэ­цIылъхэми сащымыщу зэи зызбжакъым. Адыгэ Iуэху зепхуэн щхьэкIэ, Iэмал имыIэу Хасэм ухэтын хуейуэ ара­къым, атIэ, узыпэрыт къулыкъу, лэ­жьы­гъэ, IэнатIэ елъытауэ  дэIэ­пы­къуэгъу ухъуфынращ нэхъыщхьэр.

Лъэпкъым и цIэр, и пщIэр къыдэхыжыныр, дуней псом щи­къухьа ди лъэпкъэгъухэр зэгъэуIужыныр аращ Хасэм и къалэн нэхъыщхьэри, зэрытхузэфIэкIкIэ абы дытелэжьэнщ. Ягури я псэри етауэ щIалэ куэд хэтщ ДАХ-ми, си гугъэщ хъер къы­пэкIуэу дызэдэлэжьэфыну. Зэхуэсым щыжаIащ блэкIа илъэс­хэм къаймыхъулIа куэд зэрыщыIэр, къищынэмыщIауэ, Iуэху­гъуэщIэхэр махуэ къэс къызэрыкъуэкIыр. Сэ сызэреплъымкIэ, илъэс 21-р щIэтпщытыкIыжу, къыдэмыхъулIамрэ къы­щIыдэмыхъулIам и щхьэусыгъуэмрэ зэхэдгъэкIыу, дяпэкIэ зи ужь дитынухэр дубзыхун хуейщ.
Си пщэм къыдалъхьа къалэным пылъ жэуаплыныгъэр къызгуроIуэ, ауэ сщIэн хуейхэр жаIэурэ лъэныкъуэкIэ еувэ­кIыж­хэм сахуейкъым, къызбгъурыувэу къыздэлэжьэнщ сызы­хуэ­ныкъуэр. Абы папщIэ къэрал, хэгъуэгу зэмылIэу­жьы­гъуэ­хэм я лIыкIуэхэр къыхэтхащ. Шэч хэмылъу, Iуэхур къыще­жьэр гуращэрщ, мурадырщ, псалъэрщ. Ауэ апхуэдиз бэлыхь зытелъа лъэпкъым и лIыгъэр къызэкъуихыу Iуэхум иужь ихьэ­ну игъуэ хъуащ. АбыкIэ сэбэп къытхуэхъунущ ди республикэм и Iэтащхьэри.
ИрагъэкIуэкI политикэкIи, экономикэкIи, щэнхабзэкIи, ди лъэпкъэгъухэм къазэрыхущыткIи зэщхьу зы къэрал зэры­щы­мыIэр дощIэ. А псори къэлъытауэ, а къэралхэм я лIыкIуэу Гъэ­зэщIакIуэ гупым хэтхэм быдэу ядэлэжьапхъэщ. Зы щIы­на­лъэ, зы бзэ, зы хэку, зы хабзэ диIэжу дыпсэунрат нэхъыфIыр, ауэ тхузэфIэкIыр зэдгъэхъулIэурэ дыбэкъуэнщ, ДАХ-р хэхэс псори зэрыгушхуэ зэгухьэныгъэу щыдгъэIэнщ.
Куэдрэ сыгупсысащ мы Iуэхум сытегушхуэн и пэ. Си арэзыныгъэм щхьэусыгъуэ хуэхъуащ сэри лъэпкъым сызэрыщыщыр, акъыл балигъкIэ Iуэхум сызэры­хэлIыфIы­хьы­фынур, КъБР-м и Iэтащхьэ Къанокъуэ Арсен си щIыбагъ къы­щыдэткIэ, куэд щIауэ лъэпкъ Iуэхум иужь ит, ДАХ-м и япэ вице-президенту щыта, КъАХ-м и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд хуэдэ щIалэхэр чэнджэщэгъуу, гъуэгугъэлъагъуэу сыщигъусэкIэ, куп­щIафIэу дызэрылэжьэным шэч къызэрытезмыхьэр.
Iуэху куэд къытпэщылъщ, абы папщIэ тлъэкI къэдмыгъанэу дылэжьэнущ, си щхьэкIэ сыкъапщтэмэ, си Iуэху псори езгъэкIуэтэкIынурэ, лъэпкъ Iуэхур япэ изгъэщынущ.

Дызэзыпх лъэмыж

ТIамжьыкъуэ Умар-Фарукъ, Европэм щыIэ Адыгэ Хасэхэм я федерацэм и тхьэмадэ:
— Германием щыIэ хасэхэми, Европэм и адрей къэралхэм щыIэхэми зэгъэуIуауэ зы федерацэм, сэ сызитхьэмадэм, лэжьы­гъэшхуэ ирагъэкIуэкI. Абыхэм ящыщу нэ­хъы­щхьэу къэзгъэлъэгъуэнур дэтхэнэ зы хэхэсми и гур зэрыгъурщ – хамэ лъэпкъхэм дахэмышыпсыхьыжын, зытцIыхужын, зытхъумэжын папщIэ быдэу зэдэлэжьэнырщ. Абы папщIэ, сэ сызэ­реплъымкIэ, щIалэгъуалэм гулъытэ нэхъыбэ яхуэщIын хуейщ. Ахэращ дэ ди ужь къиувэнур, къетхьэжьэ Iуэхухэр и кIэм нэзыгъэсынур. Европэм щылажьэ хасэхэм я лэжьы­гъэм лъабжьэ хуэхъури арауэ жыпIэ хъунущ – ди хэкужь, лъэп­къыжь, хабзэжь я купщIэр я гум, я псэм нэтхьэсынырщ, ди блэкIам хэдгъэгъуазэрэ ди къэкIуэнум хуэдущийуэ.
ДАХ-м и гугъу пщIымэ, илъэс 21-рэ къызэринэкIащ. А лъэ­хъэнэм къриубыдэу абы зыIэригъэхьа лъагапIэхэр тхъумэн, ипэкIэ дыкIуэтэн, зыдужьын хуейщ. Ар дуней псор зэпызыщIэ лъэпкъ лъэмыжу къыдолъытэ дэ, хэхэс адыгэхэм. Сыту жыпIэмэ, ди гугъапIэхэри плъапIэхэри зэпхар аращ. Зы хасэ цIыкIум и гуащIэкIэ е цIыху щхьэхуэм и къарукIэ тхузэ­фIэ­кIынур зыхуэдизыр зыри дыщызэкIэлъымыкIуэф, дыщызэрымыщIэ лъэхъэнэ гугъум дгъэунэхуащ. Иджы нэгъуэщI зэманщи, къытлъыкъуэкIа Iэмалхэр къэдгъэсэбэпу, дызэрыубыдын, дызэдэбэкъуэн хуейщ. АбыкIэ къалэнышхуэ хуэгъэ­зэ­щIэнущ къэрал куэдым къикIа ди къуэшхэр нобэ зэхуэзышэса Дунейпсо Адыгэ Хасэм.
Зэманым зихъуэжурэ, цIыхухэм абы зыдащIурэщ гъащIэр зэрекIуэкIыр. АтIэ апхуэдэ зэхъуэкIыныгъэхэмрэ ди акъылрэ къарурэ зыпэлъэщынухэмрэ къэдвгъэгъэсэбэпи, ди лъэпкъ Iуэхур дывгъэгъэкIуатэ, адыгэ псоми ди зэхуэдэ гурылъым – зы дыхъужыным – дыхуэвгъэлажьэ. Нобэ а Iуэхум иужь итхэм дымылъагъункIи хъунщ абы кърикIуэнур, ауэ дяпэкIэ къытщIэхъуэнухэм я нэгу щIэкIыну тхьэм жиIэ. Илъэси 150-рэ и пэкIэ ди адэжьхэм къащыщIар щхьэузу зиIэ дэ къетхьэжьа Iуэхум щIэблэр щымыгуфIыкIыну пIэрэ, ап­хуэдиз пIалъэ дэкIмэ?! Абы къикIыр сыт? ДАХ-м хузэфIэкI щыIэкъым, жытIэу ди Iэр зэтедзауэ дыщывмыгъэсу, дывгъэла­жьэ, ди къэкIуэнурщ ар нэрылъагъу щыхъунур.
 
Хасэм и мыхьэнэр зыхэслъагъуэр
Думэн Умит, Истамбыл Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ:
— Ди зэгухьэныгъэр Тыркум хасэу щыIэм я адэу, я анэу убж хъунущ. Ар къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 60 зэрыри­къур мы гъэм догъэлъапIэ, программэ щхьэхуэм тету Iуэхугъуэ куэд идогъэкIуэкI. Иджыпсту адыгэхэр нэхъыбэ дыдэу зыдэс къалэ хъуащ Истамбыл. Нэхъапэм къуажэ цIыкIухэм Iуву щызэхэсу, я анэдэлъхубзэкIэ зэпсэлъэжу щыта ди лъэпкъэгъухэр къалэм къэIэпхъуащ. Абы ипкъ иткIэ, ди къалэн нэхъыщхьэу къэслъытэр ди щIэблэм бзэр яIу­рытлъхьэнырщ. Абы теухуауэ хъыбарыфI диIэщ. Мы гъэм щыщIэдзауэ 5-нэ классым щегъэ­жьауэ я анэдэлъхубзэр школхэм щрагъэджынущ ди сабийхэм. Абы папщIэ тхылъхэр зэдгъэпэщащ, CD дискхэр, хэкурысхэр зыдэдгъэ­Iэ­пыкъуу, едгъэтхыну ди мурадщ. Дэтхэнэ хэхэс адыгэми гу­лъытэ нэхъыбэ зыхуищIыпхъэр бзэр хъумэнырщ, сыту жы­пIэмэ бзэ зыIурымылъыж лъэпкъыр щы­мыIэжу аращ. Тыркум щыпсэухэр къапщтэмэ, илъэс 35 – 40 зи ныбжьхэрщ ады­гэ­бзэр зыгъэшэрыуэр, ди щIалэгъуалэм зэ­раIэщIэхужыр ­хуабжьу ди жагъуэ мэхъу. Ауэ, си фIэщ мэхъу, абы и хэ­кIы­пIэхэр щIэх дыдэу къызэрыдгъуэтынур.
Нобэ екIуэкIа Iуэхур къэплъытэмэ, ди гур егъэушэ, гукъыдэж къыдет, нэхъыбэм дытрегъэгушхуэ. Дунейпсо Адыгэ Хасэм и цIэр ин дыдэщ, апхуэдиз зэфIэкIи къылъыкъуэкIтэмэ, дэнэ къэрали щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм лей къазэрытемыхьэнур шэчыншэт. ДАХ-м и тхьэмадэр, ГъэзэщIакIуэ гупым хэтынухэр щIэуэ хэтхащ. Сэ сызэреплъымкIэ, дяпэкIэ нэхъыбэу дытелэжьэн хуейщ Европэм ди псалъэр нэхъ щыкIуэцIрыгъэкIыным, демократиер къэдгъэсэбэпу, ди Iуэху дэд­гъэ­кIыным. Абы папщIэ, сэ къызолъытэ, Европэм деж ДАХ-м и нэIэ щIэт зы къудамэ гуэр щыдгъэлэжьэн хуейуэ, щIыпIэ зэмы­лIэу­жьыгъуэхэм щыIэ IуэхущIапIэхэми дэлэжьэфу, щызэхахыу. Зи гугъу тщIы Iуэхугъуэхэм япэ игъэщыпхъэщ, псоми къызэ­ры­хагъэщащи, Сирием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я псэр къегъэлыныр, зауэм зи гур ириуда ди къуэшхэм ядэIэпыкъуныр, зи хабзэхэр ткIий Урысейм хэкум и хуабагъыр щызыхе­гъэщIэныр.
Сэ си хъуэпсапIэхэм ящыщщ, дуней псом щызэбгрыпхъа адыгэхэм паспортитI яIэныр – щыпсэу къэралымрэ адэжь щIы­налъэу къалъытэ Урысеймрэ яйр. ИтIанэ ди Iуэхур тынш хъунут, зы хэгъуэгу дызэдимысми, нэхъ гъунэгъу дызэхуэхъунут. Сы­ту жыпIэмэ, къэкIуэну хуейр тыншу къихьэрэ икIыжу, пIа­лъэкIэ щыпсэуну жэрдэм зиIэр къанэу, къэIэпхъуэжыпэну тезыухуэхэр гугъуехь хэмыту къэкIуэжынут. Мис абы иужь итын хуейщ ДАХ-р.
Дунейпсо Адыгэ Хасэр къызэрызэрагъэпэщрэ блэкIа илъэс­ 20-м хузэфIэкIар мащIэкъым, къытпэщылъхэри нэхъыбэжщ. Сэхъурокъуэ Хьэутий къыщыпсалъэм жиIащ «Iуэху куэд къытпэщылъщи, абы хуэфэщэн къарурэ зэфIэкIрэ едмыхьэлIэу хъунукъым» жиIэри. ДяпэкIэ догугъэ ди гурылъхэр нэхъ псын­щIэу, тыншу къыддэхъуну! Ди гугъэр кIуэдмэ, Хасэ щIыщыIэм и мыхьэнэр сыт?

Зытхыжар НэщIэпыджэ Замирэщ.

Сурэтхэр Къарей Элинэ трихащ.

adyghepsale